ΜΑΘΗΜΑ 16

1)ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΗΣΗ

α. Ρωμανός ο Μελωδός     1. Επωνυμία της Παναγίας, τύπος εικονογράφησής της
β. Δεκαπενταύγουστος       2. Βιβλίο της Καινής Διαθήκης
γ. Θεοτοκία                  3. Εορτασμός της Κοίμησης της Θεοτόκου
δ. Ευαγγελισμός         4. Ύμνοι αφιερωμένοι στη Θεοτόκο
ε. Γλυκοφιλούσα          5. Θεομητορική γιορτή, αναγγελία της σάρκωσης του Χριστού
                                       6. Ποιητής, θεωρείται συγγραφέας του Ακάθιστου Ύμνου
                                      7. Ακολουθία της Εκκλησίας


2)Στον παρακάτω κατάλογο πέντε φράσεις παραπέµπουν σε πράγµατα τα οποία είναι αφιερωµένα στη Θεοτόκο ή εκφράζουν τρόπους µε τους οποίους η Εκκλησία την τιµά και πέντε φράσεις εκφράζουν άσχετα προς αυτήν πράγµαταή γεγονότα. Να ξεχωρίσετε τις πρώτες από τις δεύτερες, 
σηµειώνοντας εκείνες οι οποίες αφορούν άµεσα στο πρόσωπό της:
1. Βιβλίο της Αποκάλυψης 2. Ακάθιστος Ύµνος 3. Μικρός Παρακλητικός Κανόνας της Θεοτόκου
4. Ύµνοι που λέγονται Εωθινά 5. Θεοµητορικές
γιορτές 6. Μεγάλος Παρακλητικός Κανόνας της Θεοτόκου 7. Χερουβικός Ύµνος 8. Μεγάλος Κανόνας 9. Ύµνοι που λέγονται Θεοτοκία 10. ∆εσποτικές γιορτές

ΠΟΛΛΑΠΛΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΚΑΙ ΑΙΤΙΟΛΟΓΗΣΗΣ
Οι Έλληνες ορθόδοξοι χριστιανοί σέβονται και τιµούν ιδιαίτερα το πρόσωπο της Παναγίας και γι' αυτό. α. της αποδίδουν περισσότερες  από 700 επωνυμίες β. γιορτές της έχουν συνδεθεί
με γεγονότα της ελληνικής  ιστορίας, όπως η γιορτή της  Αγίας Σκέπης γ. στη λαϊκή παράδοση
θεωρείται προστάτρια των  εγκύων γυναικών δ. όλα τα παραπάνω
Ερωτήσεις Συμπλήρωσης Κενών
«Η συµβολή της Θεοτόκου ήταν καθοριστική για να ........................ί το σχέδιο του Θεού. Ο Θεός
για να ....................... ζήτησε την ανθρώπινη συνεργασία. Η Θεοτόκος, εκπροσωπώντας το ανθρώπινο
γένος, ........................ να γίνει η ................. µεταξύ ουρανού και γης, γι' αυτό ........................ι ως µεσίτρια
µεταξύ Θεού και ανθρώπων». (αναγνωρίζεται / σαρκωθεί / γέφυρα / δέχθηκε / πραγµατοποιηθεί) 

«Ο Θεός για τη σάρκωσή του ζήτησε την ανθρώπινη............................. Η Θεοτόκος σ' αυτό το γεγονός, 
εκπροσωπεί το ......................... γένος. Γι' αυτό και µετά από την Κοίµησή της παραµένει .......................
µεταξύ Θεού και ανθρώπων. Ο όρος «Παναγία» εκφράζει την πλήρη ...................... της Θεοτόκου, γιατί
είναι η .................... του Θεού». (µεσίτρια / αγιότητα / συνεργασία / ανθρώπινο / µητέρα) 

«Στον Ευαγγελισµό της ..................... αρχίζει η πραγµατοποίηση του ................ για τη σωτηρία του
............................., που είχε αναγγείλει ο ................ µετά την .................... των πρωτοπλάστων». (σχεδίου / Θεός / Θεοτόκου / πτώση / ανθρώπου) 

ΠΟΛΛΑΠΛΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ

Για την Εκκλησία ήταν καθοριστική η συµβολή της Θεοτόκου.. α. για τη σωτηρία του

κόσµου β. για τη συγγραφή της Καινής ∆ιαθήκης γ. για την επιλογή των µαθητών του Χριστού

Η Κοίµηση της Θεοτόκου γιορτάζεται. α. στις 26 ∆εκεµβρίου β. στις 15 Αυγούστου γ. στις 14 Σεπτεµβρίου 

 Η ονοµασία «Θεοτόκος» σηµαίνει . α. αυτή που γέννησε τον Θεό β. αυτή που γεννήθηκε

από τον Θεό γ. αυτή που γεννάει θεούς

 Η Ορθόδοξη Εκκλησία τιµά τη Θεοτόκο. α. µε ειδικούς ύµνους, 

ναούς και εικόνες β. µε ειδική θεία λειτουργία γ. κάθε Σάββατο

Η Παναγία αποκαλείται και. α. αοίδιµος β. αειπάρθενος γ. αείµνηστος

 Η πίστη της Εκκλησίας σχετικά µε τις εικόνες διατυπώθηκε.

α. στην Αγία Γραφή β. στην Ζ' Οικουµενική Σύνοδο γ. στα αποστολικά κείµενα

 Η προσωνυµία Παναγία σηµαίνει... α. Οδηγήτρια β. Πλήρης αγιότητας γ. Μητέρα

 Κάθε Παρασκευή της Μ Σαρακοστής ψάλλεται.

α. ο µεγάλος παρακλητικός κανόνας β. ο Ακάθιστος Ύµνος γ. ο Επιτάφιος Θρήνος

 Κατά το δεκαπενταύγουστο προς τιµήν της Θεοτόκου ψάλλεται...

α. το Τριώδιο β. ο Παρακλητικός Κανόνας γ. η ακολουθία των Παθών 

Ο Ακάθιστος Ύµνος είναι αφιερωµένος... α. στην Παναγία β. στη νίκη της Εκκλησίαςγ. στην

Κωνσταντινούπολη 

 Ο Ακάθιστος ύµνος ψάλλεται. α. κάθε Παρασκευή τη Μεγάλη Σαρακοστή την παραµονή των

Εισοδίων της Θεοτόκου γ. την Κυριακή του Πάσχα 

Οι Χριστιανοί τιµούν την Παναγία ως... α. Θεοτόκο β. Χριστοτόκο γ. Αγιοτόκο

ΣΩΣΤΟ ΛΑΘΟΣ

Ακολουθίες προς τιµήν της Θεοτόκου είναι ο Μεγάλος Κανόνας και η Προηγιασµένη θεία Λειτουργία. 

16 Η Εκκλησία αναγνωρίζει µόνο µία επωνυµία για την Παναγία. 

16 Η Θεοτόκος κατέχει κεντρική θέση στο σχέδιο της θείας οικονοµίας. 

16 Η µόνη που έλαβε κατ' εξαίρεση την ειδική ιεροσύνη ήταν η Παναγία. 

16 Η Ορθόδοξη Εκκλησία τιµά την Κοίµηση, δηλαδή τον θάνατο της Θεοτόκου 

16 Η ορθόδοξη παράδοση ονοµάζει «Κοίµηση», τον θάνατο της Παναγίας. 

16 Η ορθόδοξη παράδοση ονοµάζει τη Παναγία Χριστοτόκο. 

16 Η Παναγία απουσιάζει από τη λατρεία της Ορθόδοξης Εκκλησίας 

16 Η σηµαντικότερη από τις ακολουθίες αφιερωµένη στη Θεοτόκο είναι ο Ακάθιστος Ύµνος. 

16 Ο Ελληνικός λαός σύνδεσε το πρόσωπο της Θεοτόκου µε σηµαντικές στιγµές της ιστορίας του. 

16 Ο όρος «Παναγία» εκφράζει την πλήρη αγιότητα της µητέρας του Θεού. 

16 Οι πιστοί θεωρούν τη Παναγία ως «µεσίτρια» µεταξύ Θεού και ανθρώπων. 

16 Οι χαιρετισµοί που απευθύνονται προς τη Θεοτόκο στον Ακάθιστο Ύµνο, υπενθυµίζουν τη συµβολή της στησωτηρία του κόσµου. 

16 Τα εγκώµια του Μεγάλου Σαββάτου είναι αφιερωµένα στη Θεοτόκο και στην κοίµησή της.

16 Τα τροπάρια που αναφέρονται στην Παναγία ονοµάζονται απολυτίκια και αναλύουν τη δράση της µετά την Ανάσταση του Χριστού. 

16 Ο Ακάθιστος Ύµνος ανήκει στα ιστορικά βιβλία της Καινής ∆ιαθήκης

ΟΜΑΔΑ Β
1)
«Είναι φανερό, ότι χωρίς τη συµβολή της Θεοτόκου, το σχέδιο του Θεού για τη σωτηρία του ανθρώπου θα ήταν αδύνατο να πραγµατοποιηθεί. Ο Θεός για να σαρκωθεί ζήτησε την ανθρώπινη συνεργασία. Και η Θεοτόκος, εκπροσωπώντας το ανθρώπινο γένος, είπε το µεγάλο "ναι"». Με βάση  το παραπάνω κείµενο να εξηγήσετε πώς οι χριστιανοί αντιλαµβάνονται διαχρονικά την Θεοτόκο ως «γέφυρα» και µεσίτρια µεταξύ Θεού και ανθρώπων
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Στο απολυτίκιο του Ευαγγελισμού, τονίζεται ότι το γεγονός αυτό αποτελεί τη «φανέρωση του μυστηρίου που υπήρχε πριν από αιώνες». Αρχίζει, επομένως, η  πραγματοποίηση του σχεδίου που είχε αναγγείλει ο Θεός αμέσως μετά την πτώση των πρωτοπλάστων: ότι ο Υιός του Θεού θα γίνει άνθρωπος ώστε με το Πάθος και την Ανάστασή του να σώσει τον άνθρωπο και να τον οδηγήσει πάλι στον Παράδεισο. Είναι φανερό ότι χωρίς τη συμβολή της Θεοτόκου, (η δεύτερη φάση της Θείας
Οικονομίας), το σχέδιο του Θεού για τη σωτηρία του ανθρώπου, θα ήταν αδύνατο να πραγματοποιηθεί. Ο Θεός για να σαρκωθεί ζήτησε την ανθρώπινη συνεργασία. Και η Θεοτόκος, εκπροσωπώντας το ανθρώπινο γένος, είπε το μεγάλο «ναι». Γι' αυτό και οι πιστοί θεωρούν ότι η Παναγία, ακόμη και κατά το γεγονός της Κοίμησής της, παραμένει πάντοτε η «γέφυρα» και η μεσίτρια μεταξύ Θεού και ανθρώπων. Η σημαντικότερη από τις ακολουθίες που γράφτηκαν για να τιμήσουν την Παναγία είναι ο Ακάθιστος Ύμνος. Πρόκειται για ένα υμνολογικό κείμενο που χρησιμοποιείται στη λατρεία περισσότερο, ίσως, από κάθε άλλο. Ο ποιητής του Ακάθιστου Ύμνου (πιθανόν ο Ρωμανός ο Μελωδός κατά τον 6ο αιώνα) επεξεργάζεται το θέμα της σάρκωσης του Κυρίου τονίζοντας την απαρχή της σωτηρίας, δηλαδή τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου. Οι χαιρετισμοί του αγγέλου προς τη Μητέρα του Θεού υπενθυμίζουν στους πιστούς όλο το μεγαλείο της Θεοτόκου, καθώς και την καθοριστική συμβολή της στη σωτηρία του κόσμου. Κατά τις δεκατέσσερις πρώτες μέρες του Αυγούστου (αυτές δηλαδή που προηγούνται της γιορτής της Κοίμησης της Θεοτόκου), ψάλλεται η ακολουθία του Μικρού και του Μεγάλου Παρακλητικού Κανόνα για τη Θεοτόκο. Τα τροπάρια των δυο κανόνων υμνούν τη Θεοτόκο, τονίζουν τη θέση της ως μεσίτριας μεταξύ Θεού και ανθρώπων και εκφράζουν την ευλάβεια των χριστιανών για το γεγονός της Κοίμησης. Αλλά και σε όλες τις άλλες ακολουθίες της Εκκλησίας υπάρχουν μεμονωμένοι ύμνοι, τα Θεοτοκία και πλήθος φράσεων μέσα σε ευχές, όπου εκφράζεται η πίστη ότι η Θεοτόκος είναι όχι μόνο η Μητέρα του Θεού αλλά και όλων των ανθρώπων. Οι εκκλησιαστικοί ποιητές υμνούν τη Θεομήτορα, αποκαλώντας την Αειπάρθενο, Αμόλυντη, Άχραντη, Παναμώμητη και Υπερευλογημένη. Υπάρχουν, επίσης και ευχές που απευθύνονται αποκλειστικά στην Παναγία,
παρακαλώντας την να μεσιτεύσει για θεραπεία από κάποια αρρώστια ή για παρηγοριά ή για κάποια δοκιμασία ή για ενίσχυση της πίστης των χριστιανών και ειρήνη στην Εκκλησία. Το περιεχόμενο όλων αυτών των ύμνων και των ευχών συνοψίζεται στη φράση-προσευχή προς τη Θεοτόκο: «Όλη την ελπίδα μου την αναθέτω σε σένα, Μητέρα του Θεού, διαφύλαξέ με κάτω από τη σκέπη σου». Ο ελληνικό λαός σέβεται και τιμά, αισθάνεται την παρουσία και τη βοήθεια της Θεοτόκου στη ζωή του σε τέτοιο βαθμό, ώστε να της αποδίδει περίπου εφτακόσιες επωνυμίες. Προσκυνούμε τη χάρη της με δάκρυα, με συντριβή και με πόνο, εναποθέτοντας στη μεσιτεία της την ελπίδα μας. Σε όλες τις σκληρές δοκιμασίες που υπέστη το Έθνος μας, η Παναγία αποτελούσε το καταφύγιο και την ελπίδα των πιστών.

ΜΑΘΗΜΑ 15

1) ερωτησεις αντιστοίχησης
α. Απόστολοι                                  1. Παρουσίασαν, εξήγησαν και ξεκαθάρισαν την πίστη της
β. Μάρτυρες                                   Εκκλησίας

                                                       2. Εντυπωσίασαν με τη λογοτεχνική τους ευφυΐα και                                                                          αναδείχτηκαν σε πνευματικούς ανθρώπους

γ. Απολογητές

                                                      3. Κηρύττουν, βαπτίζουν και χειροτονούν διαδόχους, ιδρύουν                                                                  τοπικές  Εκκλησίες
                                                     
δ. Αποστολικοί Πατέρες

                                                         4. Αυτός που σπάει τους φυλετικούς φραγμούς και προσφέρει τη                                                          σωτηρία σε όλους

ε. Χριστός

                                                         5. Υπέστησαν τους διωγμούς, το μαρτύριο και τον θάνατο για την                                                          πίστη τους στον Χριστό

                                                        6. Αυτοί που άλλαξαν την πίστη τους για να κάνουν θαύματα
                                                        7. Υπερασπίστηκαν την πίστη της Εκκλησίας, όταν αυτή                                                                          πολεμήθηκε

2)
α. Απόστολοι               1. Ασκητές που αγωνίστηκαν για τα πάθη τους και την αγιότητα
β. Μάρτυρες                    2. Ποίμαναν με αυταπάρνηση και αγιότητα το ποίμνιό τους
γ. Όσιοι
                                          3. Άσκησαν τη διαχείριση σε οικονομικά ζητήματα της Εκκλησίας
δ. Προφήτες                    4. Μετέφεραν το μήνυμα του Ευαγγελίου σε όλα τα έθνη
ε. Ιεράρχες                       5. Έγραψαν ιστορικά κείμενα
                                        6. Έχυσαν το αίμα τους για την πίστη του Χριστού
                                        7. Προετοίμασαν τον δρόμο του Μεσσία

ερωτησεις πολλαπλής  επιλογής με σύντομη αιτιολόγηση 

1)Η ενότητα των πιστών στη Θεία λατρεία  καταργεί... α. τη λογική β. την κοινοκτημοσύνη γ. τον ατομικισμό
ΑΠΑΝΤΗΣΗ 1. Η ενότητα των πιστών στη Θεία λατρεία καταργεί… γ. τον ατομικισμό
Μέσα από την Θεία λατρεία γινόμαστε ένα σώμα Χριστού. Μέσα από την Θεία Ευχαριστία η
ενότητα γίνεται ακόμα πιο αισθητή όταν κοινωνούμε από τον ένα άρτο και το ένα ποτήριο.
Μας ενώνει η αγάπη και η ειρήνη του Χριστού. Όλοι οι πιστοί προσεύχονται όχι μόνο για το
δικό τους καλό αλλά για το καλό όλου του κόσμου, αυτών που απουσιάζουν, ακόμα και για
αυτών που έχουν εχθρική στάση απέναντι τους.

2)Η Θεία Ευχαριστία. α. περιγράφεται στο κείμενο της Αποκάλυψης β. είναι το κέντρο της χριστιανικής λατρείας γ. ήταν βασική τελετή της Παλαιάς Διαθήκης
ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΤΟ Γ Η Θεία Ευχαριστία είναι το κέντρο της χριστιανικής λατρείας. Όλες οι ακολουθίες, οι τελετές και τα μυστήρια προετοιμάζουν τους πιστούς για τη συμμετοχή τους στη Θεία Ευχαριστία αλλά και συνδέονται μ' αυτήν κατά τρόπο οργανικό (άμεσο).Ο ίδιος ο Κύριος συνέστησε τη Θεία Ευχαριστία κατά το Μυστικό Δείπνο, λίγο πριν συλληφθεί και σταυρωθεί. Τα τρία πρώτα Ευαγγέλια αλλά και ο Απόστολος Παύλος μάς δίνουν την περιγραφή αυτής της πρώτης Θείας Ευχαριστίας. Μέσα στην όλη τελετή, ο Κύριος παρέδωσε το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας, προσφέροντας το Σώμα του και το Αίμα του και παραγγέλνοντας στους μαθητές του να κάμουν το ίδιο, «για να τον θυμούνται», «ωσότου να έρθει και πάλι κατά τη Δευτέρα Παρουσία». 

3)Η πρώτη χριστιανική κοινότητα των Ιεροσολύµων...

α. αποτελούνταν από τους Αποστόλους και όσους βαπτίστηκαν την ημέρα της Πεντηκοστής.

β. είχε ως κέντρο της τη λατρεία, την προσευχή, την καθημερινή τέλεση της θείας Ευχαριστίας.

γ. χαρακτηρίζονταν από την κοινοκτημοσύνη και τις «αγάπες».δ. όλα τα παραπάνω.
Απάντηση
 Η πρώτη χριστιανική κοινότητα των Ιεροσολύμων… δ. όλα τα παραπάνω.
Οι απόστολοι, οι άλλοι μαθητές, οι γυναίκες που υπηρέτησαν τον Κύριο και ανάμεσά τους
πρώτη η Υπεραγία Θεοτόκος -όλοι τους περί τα 120 πρόσωπα- που τον παρακολούθησαν είναι
η αρχική «κοινωνία των πιστών», η πρώτη Εκκλησία. Αυτοί θα συνέχιζαν το έργο του Χριστού

και θα καλούσαν τους πιστούς στην πρόγευση της Βασιλείας του Θεού. Μετά την Πεντηκοστή, 

4) Θεµέλιο της χριστιανικής λατρείας είναι... α. η παράδοση της Παλαιάς Διαθήκης β. ο σαρκωμένος Υιός και Λόγος του Θεού γ. η ζωή της Εκκλησίαςη νέα πραγματικότητα που δημιουργείται στον κόσμο, η Εκκλησία, ζει και κινείται σε μια νέα
ατμόσφαιρα, άγνωστη μέχρι τότε. Οι πιστοί των Ιεροσολύμων, που έχουν βαπτιστεί στο όνομα
της Αγίας Τριάδος, αποτελούν τον πυρήνα μιας καινούριας κοινότητας που κέντρο της έχει τη
λατρεία και την προσευχή. Ζουν με πνεύμα αδελφοσύνης και αγάπης (κοινά δείπνα - εκούσια
κοινοκτημοσύνη), με καθημερινή τέλεση της Θείας Ευχαριστίας. Εκτός από αυτά και η ζωή
τους είναι θαυμαστή. Ζουν στη γη, αλλά είναι πολίτες του ουρανού.

5) Το έργο της Εκκλησίας είναι. α. διδακτικό β. φιλανθρωπικό γ. λατρευτικό δ. όλα τα παραπάνω

ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΗ ΚΕΝΩΝ

«Βασική αποστολή της Εκκλησίας είναι ............ ............. .................) Η αποστολή αυτή
.................., όπου προσφέρεται ο αγιασµός και η θεία χάρη. Έργο των ................ της Εκκλησίας
είναι να φροντίζουν για τις............... ανάγκες των πιστών και επιπρόσθετα για τις υλικές
όπου το τελευταίο είναι αναγκαίο και όσο είναι εφικτό». (υλοποιείται  /
υλικές / των ποιµένων  /  πνευµατικές  / να διδάσκει, να αγιάζει,
να ποιµαίνει)


«Η Εκκλησία ...................., αγιάζει και ποιµαίνει τους πιστούς. Οι πιστοί προσφέρουν τα ........ ........
(ψωµί και κρασί). Στη ............... ο λόγος του Θεού αναλύεται µε το............. ∆ωρεά της θείας
λατρείας είναι ο αγιασµός, η ......  ............ (τίµια δώρα / κήρυγµα / διδάσκει / θεία χάρη / λατρεία)

«Η ενότητα των πιστών στη Θεία Λειτουργία καταργεί τα όρια κάθε ατοµισµού. Αυτό φαίνεται
ιδιαίτερα όταν .................. από τον έναν άρτο και το ένα ποτήριο. Στη Θεία Λειτουργία, οι
πιστοί .................... µε τον Χριστό και ταυτόχρονα ........................................
Επιπλέον  ........................... όχι µόνο για τους συµµετέχοντες στη σύναξη, αλλά και για όσους δεν
µπόρεσαν να παραστούν ακόµη και για τους εχθρούς τους». (µπόρεσαν να παραστούν /
προσεύχονται / ενώνονται / δένονται και µεταξύ τους / µεταλαµβάνουν)
15
«Στην ............ ................. η λατρευτική σύναξη ήταν συνδυασµένη µε τη  και τα έργα
αγάπης. Μετά τη θεία λατρεία στον ναό, οι πιστοί ενωµένοι µε τον σύνδεσµο της  και της
ειρήνης, επέστρεφαν στον κόσµο για να εφαρµόσουν όσα έµαθαν και από την τέλεση του µυστηρίου
της .............. ................. (βίωσαν / αγάπης / αρχαία Εκκλησία / Θείας Ευχαριστίας / φιλανθρωπία)
ΠΟΛΛΑΠΛΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Για τη συµµετοχή στη Θεία Ευχαριστία, απαραίτητη προϋπόθεση είναι η. α. κατανόηση των αναγνωσµάτων και των δρώµενων β. αυστηρή επταήµερη αγρυπνία και προσευχή γ. αλληλοσυγχώρηση των πιστών
15 Η Εκκλησία φανερώνεται ότι είναιΣώµα Χριστού.
α. στη Θεία Ευχαριστία β. στις οµαδικές βαπτίσειςγ. στην οµαδική προσευχή Α
 Η ένωση του ανθρώπου µε τον Θεό.
α. είναι κακόδοξη  διδασκαλία β. είναι αδύνατη γ. γίνεται µέσα στηνΕκκλησία
 Η λατρεία της Εκκλησίας στρέφει τον πιστό.
α. προς τον Χριστό β. προς τον εαυτό του γ. προς τα µυστήριατης φύσης
Η πρώτη Εκκλησία τελούσε καθηµερινά.
α. το µυστήριο της Ιεροσύνης β. γάµους ανάµεσα  στους πιστούς γ. τη Θεία Ευχαριστία Γ
 Η τέλεση του µυστηρίου της Θείας Ευχαριστίας µας θυµίζει.
α. την Εικονοµαχία και τις συνέπειές της β. τη ζωή και το έργο των µοναχών της Εκκλησίας
γ. όλη τη ζωή του Χριστού, Γέννηση, Θάνατο, Ανάστασή Του
 Κατά τη Θεία Λειτουργία οι πιστοί προσεύχονται στον Θεό.
α. µόνο για τους παρόντες στον ναό β. µόνο για τους ορθόδοξους χριστιανούς
γ. για όλη τη δηµιουργία
 Κατά την Αποστολική εποχή, πριν από τη Θεία Ευχαριστία. α. γινόταν το δείπνο της
αγάπης β. γινόταν η διανοµή των δώρων γ. γινόταν ο εορτασµός του Πάσχα Α
 Ο όρος «Λειτουργία» σηµαίνει. α. τον τρόπο τέλεσης
της λατρείας β. τη συµµετοχή του λαού στη λατρεία γ. τον κανόνα της προσευχής
Οι Απολογητές της Εκκλησίας...
α. ήταν δικηγόροι στα ρωµαϊκά δικαστήρια β. υπερασπίστηκαν τη διδασκαλία της Εκκλησίας
γ. αναλάµβαναν την προστασία των µαρτύρων
 Οι απόστολοι όρισαν τους διαδόχους
τους µε. α. κλήρωση β. διορισµό γ. χειροτονία
Οι Απόστολοι στις περιοδείες τους ίδρυσαν τοπικές Εκκλησίες και. α. χειροτόνησαν διαδόχους τους β. δεν χειροτόνησαν κληρικούς γ. παραµέλησαν την ιεραποστολή
 Οι πρώτοι πιστοί της κοινότητας των Ιεροσολύµων. α. ζουν σε πνεύµα αδελφοσύνης και κοινοκτηµοσύνης β. συνδέονται µε κοινά συµφέροντα και επιδιώξεις γ. ετοιµάζονται να αλλάξουν βίαια τον κόσµο
Οι πρώτοι Χριστιανοί...α. τελούσαν τη Θεία Ευχαριστία µε πνεύµα αδελφοσύνης και αγάπης β. αγνοούσαν το µυστήριο της Θείας Ευχαριστίαςγ. τελούσαν τη Θεία Ευχαριστία µε τελείωςδιαφορετικό τρόπο σεσχέση µε σήµερα
Στη Θεία Λειτουργία η Εκκλησία προσεύχεται.. α. κυρίως για τους παρόντες β. για τους παρόντες αλλά και τους απόντες γ. για όλους, ακόµη και τους εχθρούς της
 Στην αρχαία Εκκλησία, οι φυλετικές διακρίσεις. α. καταργήθηκαν από την πρώτη στιγµή β. θεωρήθηκαν αναγκαίο κακό γ. δεν ίσχυαν παρά µόνο στη διάρκεια της Θείας Ευχαριστίας
Τα τελούµενα στη λατρεία από τον ιερέα είναι. α. θρησκευτικά δρώµενα που δεν αφορούν στους λαϊκούςβ. συλλογική έκφρασηλατρείας, για να λάβουν όλοι τη χάρη του Θεούγ. αναγκαία προκειµένου να είναιεπιβλητικές οι θρησκευτικές τελετές

ΣΩΣΤΟ-ΛΑΘΟΣ
Ειδικά οι µάρτυρες των πρώτων αιώνων ονοµάζονταν Απολογητές.
15 Η έννοια της ατοµικότητας είναι ο πυρήνας της τέλεσης της Θείας Ευχαριστίας.
15 Η ενότητα των πιστών της Εκκλησίας πραγµατοποιείται στη Θεία Ευχαριστία.
Η Θεία Ευχαριστία γίνεται για λίγους µυηµένους χριστιανούς. Λ
15 Η Θεία Ευχαριστία καθιερώθηκε τους πρώτους Βυζαντινούς αιώνες. Λ
15 Η λατρεία είναι ουσιαστική για την ύπαρξη των χριστιανών, γιατί τους συνδέει µε τον Θεό και τους συνανθρώπους τους.
15 Η λέξη «Λειτουργία» ουσιαστικά σηµαίνει «λιτό έργο», δηλαδή απλό έργο.
15 Η ταραχή και το µίσος διασπούν την ενότητα των πιστών στην Εκκλησία και αλλοιώνουν το πνεύµα της αγάπης µεταξύ των χριστιανών.
15 Η χριστιανική λατρεία είναι µόνο ατοµική και όχι συλλογική.
15 Κάθε χριστιανός µε τη συµµετοχή του στη θεία λατρεία ικανοποιεί τις ατοµικές του ανάγκες και βελτιώνεται ψυχολογικά.
15 Κατά τη Θεία κοινωνία όλοι οι χριστιανοί µεταλαµβάνουν από τον ίδιο άρτο και το ένα ποτήριο, γεγονός που δηλώνει την ενότητά τους.
15 Κατά την αποστολική εποχή η Θεία Ευχαριστία γινόταν κάθε βράδυ.
15 Με τα µυστήρια της Εκκλησίας ο Θεός επιλέγει µε ποιον άνθρωπο θα συναντηθεί.
15 Με τη λατρεία οι πιστοί οδηγούνται σε ενότητα µε τον Θεό αλλά και τους συνανθρώπους τους.
15 Μέσα από τα µυστήρια της Εκκλησίας ο άνθρωπος εξασφαλίζει το άτοµό του.
15 Μέσω της λατρείας ο άνθρωπος επικοινωνεί µε τον δηµιουργό του.
15 Μετά τον Χριστό οι απόστολοι όρισαν τους διαδόχους τους µε κλήρωση.
15 Οι αγάπες ήταν τραπέζια που γίνονταν στους γάµους.
15 Οι χριστιανοί µε τη συµµετοχή τους στην Εκκλησία προγεύονται τη Βασιλεία του Θεού.
15 Οι χριστιανοί στην Εκκλησία προγεύονται τη βασιλεία του Θεού.
15 Στη Θεία Ευχαριστία πραγµατώνεται µια αληθινή ένωση των πιστών µε τον Χριστό.
15 Στη θεία λατρεία όλοι οι πιστοί αποτελούν ως µέλη ένα σώµα, το σώµα του Χριστού.
15 Στη Θεία Λειτουργία οι πιστοί προγεύονται τη µέλλουσα Βασιλεία.
15 Στην αρχαία Εκκλησία η λατρευτική σύναξη συνδεόταν µε τη φιλανθρωπία.


ΟΜΑΔΑ Β
1)«Η ενότητα των πιστών στη Θεία Λειτουργία είναι ένα γεγονός που ξεπερνά τα όρια του ατοµισµού. Η κοινότητα των πιστών προσεύχεται όχι µόνο για τους παρόντες στη σύναξη, αλλά και για όσους δε µπόρεσαν να παραστούν, ακόµα και για όσους δείχνουν εχθρική διάθεση απέναντί της». Σχολιάστε το παραπάνω απόσπασµα και τη σηµασία του για τον σύγχρονο άνθρωπο.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ:

Κατά τη Θεία Λειτουργία, προσευχόμαστε στο Θεό για ολόκληρη τη δημιουργία. Μέσα

από τις «αιτήσεις» (παρακλήσεις) του διακόνου ή του ιερέα, παρακαλούμε το Θεό για την πόλη που κατοικούμε, αλλά και για όλες τις πόλεις και τους ανθρώπους που μένουν σ' αυτές, τον παρακαλούμε για ευεργετική πνοή του ανέμου, για ευφορία της γης, για ειρήνη, γι' αυτούς που ταξιδεύουν, για τους αρρώστους, τους καταπονημένους, τους αιχμαλώτους, για να μας διαφυλάξει από κάθε θλίψη, οργή, κίνδυνο και ανάγκη. Μέσα από όλα αυτά τα αιτήματα γίνεται σαφές ότι κατά τη Θεία Λειτουργία εκδηλώνεται βαθύτατο ενδιαφέρον για τον άνθρωπο, αλλά και για τον κόσμο που τον περιβάλλει. Τα αιτήματα απευθύνονται στη θεϊκή αγάπη, την οποία ο χριστιανός καλείται να μιμηθεί, προσευχόμενος για όλους τους ανθρώπους. Κατά τη Θεία Λειτουργία, οι χριστιανοί προσευχόμενοι γίνονται η ψυχή του κόσμου. Αυτό συμβαίνει γιατί κατά την Θεία Λειτουργία είμαστε ένα σώμα, το σώμα τουΧριστού. Αφού είμαστε ενωμένοι με το Χριστό, είμαστε δεμένοι και μεταξύ μας. Αυτό φαίνεται

καλύτερα όταν κοινωνούμε. Μεταλαμβάνουμε από τον έναν άρτο και το ένα ποτήριο, όπως το λέει ο Απ. Παύλος: «ότι εις άρτος, εν σώμα οι πολλοί εσμέν οι γαρ πάντες εκ του ενός άρτου μετέχομεν» (Α'Κορ. 10,17). Η ενότητα των πιστών που υπάρχει στο λατρευτικό χώρο σφυρηλατείται από την ειρήνη και την αγάπη, όπως υπογραμμίζει το κείμενο που ακολουθεί.

Αυτές δένουν τους ανθρώπους και ιδιαίτερα τους πιστούς, ενώ η ταραχή και το μίσος τους χωρίζουν. Γι' αυτό ακούγονται στην εκκλησία τα «εν ειρήνη του Κυρίου δεηθώμεν» και «αγαπήσωμεν αλλήλους, ίνα εν ομονοία ομολογήσωμεν». Η ενότητα των πιστών στη Θεία Λειτουργία είναι ένα γεγονός που ξεπερνάει τα όρια του ατομισμού. Η κοινότητα των πιστών προσεύχεται όχι μόνο για τους παρόντες στη σύναξη, αλλά και για όσους δεν μπόρεσαν να παραστούν( «υπέρ των δι’ ευλόγους αιτίας απολειφθέντων»), ακόμη και για όσους δείχνουν εχθρική διάθεση απέναντι της. Η στάση αυτή του χριστιανού προς τον συνάνθρωπο του που προβάλλεται μέσα από την Θεία Λειτουργία είναι η στάση που πρέπει να έχει κάθε άνθρωπος απέναντι στον συνάνθρωπό του

2)«Η ορθόδοξη λατρεία είναι µία κίνηση να διακρίνουµε τον αληθινό Θεό, ο οποίος διαρκώς φανερώνεται στην καθηµερινότητα και πραγµατικότητα της ζωής µας, να τοποθετηθούµε µέσα στους κόλπους της αγάπης Του, να εκφράσουµε ανταποδοτικά την ευχαριστία και την αγάπη µας, να κοινωνήσουµε τελικά µαζί Του, να περιχωρήσουµε στη χάρη και ενέργειά Του, να ζήσουµε τη συγγένεια µαζί Του...» (Μητροπολίτης Μεσογαίας και Λαυρεωτικής Νικόλαος). Στο παραπάνω κείµενο, µε τίτλο "Η κατάργηση της ατοµικότητας µέσα στη Θεία Λατρεία", ο συγγραφέας περιγράφει τη σχέση του Θεού µε τον άνθρωπο, όπως τη βιώνει η Εκκλησία στη λατρεία της. Να διαλέξετε ένα στοιχείο που σας κάνει ιδιαίτερη εντύπωση και να το σχολιάσετε παραπέµποντας σε κάποιο από τα θέµατα του φετινού µαθήµατος των Θρησκευτικών.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Κάνοντας λόγο για την κατάργηση της ατομικότητας μέσα στην Θεία Λειτουργία θα
μπορούσαμε να αναφέρουμε τα όσα μάθαμε φέτος για την Θεία Λειτουργία και ιδιαίτερα για
την Θεία Ευχαριστία, μέσα από την οποία ενωνόμαστε με τον Θεό αλλά και με τους άλλους
ανθρώπους. Γινόμαστε ένα σώμα, το σώμα του Χριστού. Όπως λέει ο Απ. Παύλος: «Έτσι και το
πλήθος των χριστιανών είμαστε ένα σώμα χάρη στο Χριστό, και καθένας μας αποτελεί μέλος
του σώματος, που μέλη του είναι κι όλοι οι άλλοι» (Ρωμ. 12, 4-5). Αφού είμαστε ενωμένοι με
το Χριστό, είμαστε δεμένοι και μεταξύ μας. Αυτό φαίνεται καλύτερα όταν κοινωνούμε.
Μεταλαμβάνουμε από τον έναν άρτο και το ένα ποτήριο, Απ. Παύλος: (Α΄Κορ. 10,17).Η
ενότητα των πιστών που υπάρχει στο λατρευτικό χώρο σφυρηλατείται από την ειρήνη και την
αγάπη. Αυτές δένουν τους ανθρώπους και ιδιαίτερα τους πιστούς, ενώ η ταραχή και το μίσος
τους χωρίζουν. Γι' αυτό ακούγονται στην εκκλησία τα «εν ειρήνη του Κυρίου δεηθώμεν» και
«αγαπήσωμεν αλλήλους ίνα εν ομονοία ομολογήσωμεν». Η ενότητα των πιστών στη Θεία
Λειτουργία είναι ένα γεγονός που ξεπερνάει τα όρια του ατομισμού. Η κοινότητα των πιστών
προσεύχεται όχι μόνο για τους παρόντες στη σύναξη, αλλά και για όσους δεν μπόρεσαν να
παραστούν , ακόμη και για όσους δείχνουν εχθρική διάθεση απέναντι της.
3)«Οι πρώτοι χριστιανοί ζούσαν µε πνεύµα αδελφοσύνης και αγάπης (κοινά δείπνα, κοινοκτηµοσύνη) µε καθηµερινή τέλεση της Θείας Ευχαριστίας». «Η συµµετοχή των πιστών στην Εκκλησία φανερώνεται µε τη συµµετοχή τους στη θεία λατρεία και ιδιαίτερα στη Θεία Ευχαριστία». Να σχολιάσετε τα παραπάνω αποσπάσµατα.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ:
Η κοινοκτημοσύνη, τα κοινά δείπνα της αγάπης, το πνεύμα αδελφοσύνης και αγάπης
των πρώτων χριστιανών πάντα θα αποτελούν πρότυπο ζωής σε κάθε εποχή γιατί ακριβώς
αποτελούσαν με την σειρά τους εφαρμογή του προτύπου που προέβαλε ο ίδιος ο Χριστός. Τα
δείπνα της αγάπης που τελούνταν μέχρι τον 2ο
αιώνα αποτελούσαν μίμηση του Μυστικού
Δείπνου, η κοινοκτημοσύνη και το πνεύμα αδελφοσύνης και αγάπης εκφράζουν την ενότητα
των πιστών μεταξύ τους αλλά και την ένωση με τον Χριστό μέσα από την Θεία λειτουργία και
ιδιαίτερα μέσα από την Θεία Ευχαριστία όταν μεταλαμβάνουν Σώμα και Αίμα Χριστού από τον
ένα άρτο και από το ένα ποτήριο. Ο Χριστός με την ενσάρκωση, την διδασκαλία, το πάθος, και
την Ανάσταση του αποτέλεσε το διαχρονικό πρότυπο αγάπης.
Το πνεύμα αυτό της αδελφοσύνης που ήταν πιο έντονο στην πρώτη Εκκλησία στις
μέρες μας φαίνεται να έχει κάπως ατονήσει. Αυτό αποτελεί συνέπεια της αποστασιοποίησης
των ίδιων των πιστών από την λατρεία. Ο ρόλος του συνιερουργού που έχουν οι κληρικοί σε
πολλές περιπτώσεις έχει αδρανήσει και οι πιστοί αντιμετωπίζουν την λατρεία της Εκκλησίας
όχι ως κάτι ουσιαστικό για την ζωή τους αλλά ως απλές θρησκευτικές ή κοινωνικές
εκδηλώσεις. Εάν όμως ο πιστός εξοικειωθεί με τη λατρεία, ακόμα και η αρχαϊζουσα γλώσσα
δεν θα τον εμποδίζει να κατανοεί το τι συμβαίνει. Εξ’ άλλου υπάρχουν πολλές μεταφράσεις
και το κήρυγμα είναι σε πολύ απλή μορφή.
Με την συμμετοχή στην λατρεία της Εκκλησίας που είναι εσωτερική και πνευματική
μπορεί να επιτευχθεί πάλι το πνεύμα ενότητας που προβάλλει η πρώτη Εκκλησία στο πρότυπο

του Ιησού Χριστού. 
4)Η πρώτη Εκκλησία ζούσε σε πνεύµα αδελφοσύνης και αγάπης, µε κοινά δείπνα και κοινοκτηµοσύνη, κοινά τα αγαθά όλων, τελώντας καθηµερινά τη Θεία Ευχαριστία. αιώνες µετά, ο άνθρωπος δεν έχει χάσει τις αξίες του και παραµένει εικόνα Θεού. Κατά τη γνώµη σας η κοινοκτηµοσύνη, τακοινά δείπνα, το πνεύµα της αδελφοσύνης και της αγάπης των πρώτων χριστιανών µπορούν να αποτελέσουν πρότυπο ζωής στη σύγχρονη εποχή;
Να τεκµηριώσετε την άποψή σας.
5)Ο Απόστολος Παύλος χρησιµοποίησε την εικόνα του «σώµατος» για να ορίσει την Εκκλησία: «Έτσι και το πλήθος των χριστιανών είµαστε ένα σώµα χάρη στον Χριστό, και καθένας µας αποτελεί µέλος του σώµατος, που µέλη του είναι κι όλοι οι άλλοι». Να εξηγήσετε αυτή τη θέση και να δείξετε ποια είναι η σηµασία της για τους χριστιανούς.
6) Ο Ιωάννης Χρυσόστοµος, αναφερόµενος στην Εκκλησία, σηµειώνει ότι: «... είναι θεµέλιο αρετής, διδασκαλείο (σχολείο) φιλοσοφίας, όχι µόνον την ώρα της λατρευτικής σύναξης... αλλά και σ' όλον τον υπόλοιπο χρόνο. ... Όσα υπάρχουν και γίνονται εδώ είναι πνευµατικό λουτρό, που µε τη θερµότητα του Πνεύµατος αφαιρείται κάθε βρωµιά...». Να αναπτύξετε και να σχολιάσετε τις βασικές θέσεις του κειµένου.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Η τρίτη φάση της Θείας οικονομίας είναι η Εκκλησία που ίδρυσε ο Κύριος. Αυτή
συνεχίζει το σωτήριο έργο του. Σωζόμαστε μέσα στην Εκκλησία. Με τα μυστήριά της και
μάλιστα με τη Θεία Ευχαριστία, παίρνουμε τον ίδιο το Χριστό, το Σώμα του και το Αίμα του.
Προγευόμαστε τη Βασιλεία του Θεού, που έχει εγκαινιαστεί με την έλευση του Χριστού. Την
πλήρη δόξα και μακαριότητα θα απολαύσουν οι πιστοί μετά την ανάσταση των νεκρών. Τότε
θα ανακαινιστεί η κτίση και θα μεταμορφωθεί ο άνθρωπος. Αν, επομένως, θέλουμε ν'
ακολουθήσουμε το Χριστό ως συνοδοιπόροι του στο δρόμο του Σταυρού και της Ανάστασης,
θα πρέπει η καρδιά μας να είναι καθαρή. Άλλωστε, η ίδια η θέληση και ο αγώνας μας να συμμετάσχουμε στο Πάθος και στην Ανάσταση του Κυρίου, θα μας βοηθήσουν να ξαναβρούμε
το χαμένο κάλλος μας. Αυτό θα γίνει αφού «απεκδυθούμε τα αμαρτήματα».
Η Εκκλησία, ως Ορθοδοξία, ζει στη θεία χάρη και τη μεταδίδει συνεχώς στον κόσμο. Ο
ορθόδοξος πιστός μαθαίνει να ζητεί συνεχώς με την άσκηση, την προσευχή και τη λατρεία, το
Άγιο Πνεύμα, διότι δεν μπορεί κανείς να δεχτεί το Χριστό ως σωτήρα χωρίς τη χάρη του Αγίου
Πνεύματος (Α' Κορ. 12,3). Η Εκκλησία είναι χώρος αναγέννησης και θεραπείας. Ο πιστός στην
πορεία της ζωής του, στον αγώνα του, οσάκις τραυματιστεί από την αμαρτία μπορεί να
καταφύγει σ' αυτήν, γιατί κατά τον ιερό Χρυσόστομο, είναι «ίατρεΐον πνευματικόν»
(πνευματικό νοσοκομείο). Οι άγιοι θαυματουργούν, διότι είναι κατοικητήρια της άκτιστης
χάρης. Και κάθε πιστός καλείται με τη χάρη του Τριαδικού Θεού να γίνει άγιος, ώστε η
ανθρώπινη κοινωνία να γίνει κοινωνία αγίων.
Ο αγώνας του χριστιανού ενισχύεται όταν «πλησιάζει με φόβο τη μυστική τράπεζα»
του Χριστού, δηλαδή όταν μεταλαμβάνει το Σώμα και το Αίμα του Κυρίου. Στη Θεία
Μετάληψη, ο πιστός ενώνεται εκούσια μαζί με το Χριστό και συμμετέχει προσωπικά στο
Μυστικό Δείπνο. Στην ακολουθία, όμως, του Όρθρου της Μ. Πέμπτης, όταν θυμόμαστε το
Μυστικό Δείπνο, θυμόμαστε και κάτι σημαντικό που προηγήθηκε: ο Κύριος ένιψε τα πόδια
των μαθητών του. Είναι σαφές, επομένως, ότι δεν μπορούμε να συμμετάσχουμε στο Μυστικό
Δείπνο (να μεταλάβουμε) αν δε μιμηθούμε το Χριστό στο παράδειγμα της ανιδιοτελούς
προσφοράς (διακονίας) προς τους συνανθρώπους μας. Οι σχετικοί ύμνοι μάς υπενθυμίζουν
τούτο: ο Κύριος δεν ήρθε στον κόσμο για να υπηρετηθεί αλλά για να υπηρετήσει, γι' αυτό κι ο
χριστιανός καλείται ν' αρνηθεί τον εγωισμό του και να θέσει τον εαυτό του στην υπηρεσία των
συνανθρώπων του.
Τέλος, η Εκκλησία μάς καθοδηγεί με τους πνευματικούς ποιμένες οι οποίοι φρoντίζoυv
και για τις υλικές ανάγκες των ενοριτών. Ιδρύματα, στέγες ορφανών και γερόντων
προσφέρουν θαλπωρή και παρηγοριά σε πολλές πονεμένες ψυχές. Αυτά γίνονταν και στην
αρχαία Εκκλησία: η λατρευτική σύναξη ήταν συνδυασμένη με τη φιλανθρωπία.
Φεύγοντας από το ναό και έχοντας ζήσει αυτό που μας πρόσφερε η Θεία Ευχαριστία,
ενωμένοι με όλους τους χριστιανούς με το σύνδεσμο της ειρήνης, και της αγάπης,
ξαναγυρίζουμε στον κόσμο, για να πούμε και σ' άλλους τι προσφέρει στον άνθρωπο η
Εκκλησία του Χριστού.

6) Ο ποιητής Μίλτος Σαχτούρης, αναφερόµενος στην πείνα, κατά τη διάρκεια του Β' Παγκόσµιου Πολέµου και της κατοχής, γράφει: "Ενα τεράστιο καρβέλι, µια πελώρια φρατζόλα ζεστό ψωµί είχε πέσει στο δρόµο από τον ουρανό Ένα παιδί µε πράσινο κοντό βρακάκι και µε µαχαίρι Έκοβε και
µοίραζε στον κόσµο γύρω Όµως και µια µικρή, ένας µικρός άσπρος άγγελος και αυτή Μ' ένα µαχαίρι έκοβε και µοίραζε Κοµµάτια γνήσιο ουρανό Κι όλοι τώρα τρέχαν σ' αυτή, λίγοι πηγαίναν στο ψωµί Όλοι τρέχανε στο µικρόν άγγελο που µοίραζε ουρανό Ας µην το κρύβουµε ∆ιψάµε για ουρανό!" Στο παραπάνω ποίηµα ο ποιητής τονίζει πόσο σπουδαίο είναι ο άνθρωπος να µοιράζεται αυτά που έχει µε άλλους. Να σχολιάσετε αυτή τη θέση σε σχέση µε αντίστοιχες απόψεις της Εκκλησίας.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Όπως βλέπουμε και μέσα από την λατρεία και ιδιαίτερα μέσα από την Θεία Ευχαριστία
οι πιστοί αποτελούν ένα σώμα, σώσμα Χριστού. Είναι ενωμένοι με τον Χριστό αλλά και μεταξύ τους και αυτό φαίνεται όταν μεταλαμβάνουν τον ένα άρτο και πίνουν από ένα ποτήριο. Τους
ενώνει η αγάπη και η ειρήνη που δίδαξε ο Ιησούς Χριστός. Η ενότητα των πιστών στη Θεία
Λειτουργία είναι ένα γεγονός που ξεπερνάει τα όρια του ατομισμού. Η κοινότητα των πιστών
προσεύχεται όχι μόνο για τους παρόντες στη σύναξη, αλλά και για όσους δεν μπόρεσαν να
παραστούν, ακόμη και για όσους δείχνουν εχθρική διάθεση απέναντι της. Είναι αυτονόητο
λοιπόν για τον πιστό ότι αφού δεν προσεύχεται μόνο για το δικό του καλό αλλά και για το καλό
των άλλων, μοιράζεται και αυτά που έχει με τους άλλους όχι από υποχρέωση αλλά από αγάπη.

7) Οι χριστιανοί πρέπει να βγαίνουν από τον ναό ... σα να κατεβαίνουν από τους ουρανούς. Ήσυχοι και φιλοσοφηµένοι ... µε αγάπη προς τη σοφία,  περισσότερο ευλαβείς. ... Να διδάσκουν τους άλλους µε τη συµπεριφορά τους ότι συνοµίλησαν µε τον Κύριο, ότι συναναστράφηκαν τον Χριστό (Ιωάννης ο Χρυσόστοµος). Να εντοπίσετε και να σχολιάσετε τα στοιχεία µε τα οποία ο συγγραφέας περιγράφει τη σχέση της λατρείας µε την καθηµερινή ζωή των χριστιανών.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ: 
Ο χριστιανός με τον αγώνα του τον πνευματικό επιδιώκει να ζήσει με το Χριστό και να
προκόψει πνευματικά. Η ενότητα αυτή του πιστού με τον Κύριο δεν είναι θεωρητική. Ο
Χριστός τονίζει στον ύμνο της Μ. Εβδομαδας, ότι είναι «το αμπέλι που δίνει ζωή στα κλήματα»
και ότι μόνο μέσα στο αμπέλι αυτό μπορεί να καρποφορήσει ο χριστιανός. Θέλει (με τα λόγια
αυτά) να μας υπενθυμίσει ότι η ενότητα μαζί του, η συμπόρευση και η συσταύρωση αλλά και
η συμμετοχή στη χαρά της Ανάστασης είναι πραγματοποιήσιμα μόνο μέσα στην Εκκλησία.
Κανένας δεν μπορεί να προσεγγίσει τα γεγονότα του Πάθους και της Ανάστασης του Χριστού
ευρισκόμενος έξω από τη ζωή της Εκκλησίας. Γιατί το Πάθος και η Ανάσταση είναι γεγονότα
που στη ζωή του πιστού εναλλάσσονται. Ζώντας τη ζωή της Εκκλησίας μέσα από τη Θεία
Μετάληψη, τη μετάνοια, την προσευχή, τη νηστεία και τον καθημερινό αγώνα κατά των
παθών, ο χριστιανός συμμετέχει συνεχώς στη ζωή του Χριστού, στο Πάθος και την Ανάστασή
του. Γίνεται φανερό ότι η Εκκλησία μας διδάσκει, μας αγιάζει, μας ποιμαίνει. Στη θεία λατρεία,

ακούγεται ο λόγος του Θεού, ο οποίος αναλύεται στους πιστούς με το κήρυγμα. Μια δεύτερη 
δωρεά της θείας λατρείας είναι ο αγιασμός, η θεία χάρη. Το λέει ο ιερέας απευθυνόμενος στο
Θεό: «Εσύ που δέχτηκες τα τίμια δώρα από μας, στείλε μας σε ανταπόδοση τη θεία χάρη και
τη δωρεά του Αγίου Πνεύματος». Τέλος, η Εκκλησία μάς καθοδηγεί με τους πνευματικούς
ποιμένες οι οποίοι φρoντίζoυv και για τις υλικές ανάγκες των ενοριτών. Ιδρύματα, στέγες
ορφανών και γερόντων προσφέρουν θαλπωρή και παρηγοριά σε πολλές πονεμένες ψυχές.
Αυτά γίνονταν και στην αρχαία Εκκλησία: η λατρευτική σύναξη ήταν συνδυασμένη με τη
φιλανθρωπία. Μπαίνοντας στο ναό είναι σαν να πατούμε στον ουρανό. Ο χρόνος καταργείται,
γιατί ζούμε συγχρόνως τη ζωή και το έργο του Χριστού (παρελθόν), αυτό που γίνεται τώρα με
τη σύναξη των πιστών και το δεσμό τους με τον Κύριο (παρόν) και αυτό που θα 'ρθει, το
προσδοκώμενο, το αιώνιο. Αυτό το τελευταίο είναι η Βασιλεία των ουρανών που
προγευόμαστε με τα τελούμενα στη Θεία Λειτουργία. Φεύγοντας από το ναό και έχοντας ζήσει
αυτό που μας πρόσφερε η Θεία Ευχαριστία, ενωμένοι με όλους τους χριστιανούς με το
σύνδεσμο της ειρήνης, και της αγάπης, ξαναγυρίζουμε στον κόσμο, για να πούμε και σ' άλλους

τι προσφέρει στον άνθρωπο η Εκκλησία του Χριστού

8) Στη Θεία Ευχαριστία οι χριστιανοί είναι ενωµένοι µεταξύ τους χωρίς ατοµικισµό και µε τον Χριστό, αποτελούν ένα σώµα, το σώµα του Χριστού. Να εξηγήσετε αυτή τη θέση και να δείξετε ποια είναι η σηµασία της για τους χριστιανούς
9)Τη βραδιά του Μυστικού ∆είπνου ο Χριστός είπε στους µαθητές του: «Αν, λοιπόν, είστε φίλοι µου να µε µιµείστε». Να αναπτύξετε το νόηµα αυτής της φράσης α) για τους µαθητές του Χριστού, και β) για τους σηµερινούς χριστιανούς, κληρικούς και λαϊκούς. Να τεκµηριώσετε την
απάντησή σας µε βάση το πρότυπο ζωής που πρόσφερε ο Χριστός στον κόσµο
ΑΠΑΝΤΗΣΗ:
Ο ίδιος ο Κύριος συνέστησε τη Θεία Ευχαριστία κατά το Μυστικό Δείπνο, λίγο πριν
συλληφθεί και σταυρωθεί. Παρέδωσε το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας, προσφέροντας το
Σώμα του και το Αίμα του και παραγγέλνοντας στους μαθητές του να κάμουν το ίδιο, «για να
τον θυμούνται», «ωσότου να έρθει και πάλι κατά τη Δευτέρα Παρουσία». Η περιγραφή της
πρώτης Θείας Ευχαριστίας είναι ταυτόχρονα περιγραφή της Θείας Ευχαριστίας κατά τους
αποστολικούς χρόνους. Οι απόστολοι, μαζί με τη διδασκαλία του Ευαγγελίου, παρέδιδαν και
τον τρόπο τέλεσης της Θείας Ευχαριστίας, που ήταν μια επανάληψη των πράξεων του Κυρίου
κατά το τελευταίο εκείνο Δείπνο: προσευχή- ψαλμωδία- διδασκαλία- τέλεση της Ευχαριστίας
(ευλογία, δηλαδή, του άρτου και του οίνου και κοινωνία όλων των παριστάμενων πιστών).
Διαμορφώθηκε, έτσι, μια άγραφη παράδοση η οποία παρέμεινε ζωντανή σ' όλη την
αποστολική και μεταποστολική εποχή.
Ο Κύριος θυσιάστηκε για χάρη μας. Έδωσε τον εαυτό του «αντάλλαγμα τω
θανάτω», θυσιάστηκε δηλαδή για να απαλλαγούμε από τη φοβερή εξουσία του θανάτου.
Συγχώρησε τον άνθρωπο για την αμαρτία του, αλλά και τον δόξασε. Τον συμφιλίωσε με το
Θεό, έκαμε τη γη ουρανό, πάτησε (=σύντριψε) με το θάνατο του το θάνατο και το διάβολο,
θεμελίωσε την Εκκλησία και μας χάρισε τη ζωή. Ο θάνατος του είναι δοξασμένος, γιατί μας
δώρισε την αθανασία και τη δόξα, με την εκ νεκρών Ανάσταση. Ο ύμνος της Μ. Εβδομάδας μας υπενθυμίζει την σημασία της συμμετοχής μας στο Πάθος του Χριστού, όταν αναφέρει ότι, για να βαδίσουμε και να σταυρωθούμε μαζί με το Χριστό («συμπόρευση» και «συ- σταύρωση»), θα πρέπει να έχουμε καθαρίσει το πνεύμα μας, τον εσωτερικό μας κόσμο δηλαδή, από κάθε αταίριαστη σκέψη και επιθυμία. Μόνο έτσι θα μπορέσουμε να ζήσουμε μαζί με το Χριστό και να τον ακολουθήσουμε στην ένδοξη πορεία του προς τη Βασιλεία των Ουρανών. Αν, επομένως, θέλουμε ν' ακολουθήσουμε το Χριστό ωςσυνοδοιπόροι του στο δρόμο του Σταυρού και της Ανάστασης, θα πρέπει η καρδιά μας να είναι καθαρή. Άλλωστε, η ίδια η θέληση και ο αγώνας μας να συμμετάσχουμε στο Πάθος και στην Ανάσταση του Κυρίου, θα μας βοηθήσουν να ξαναβρούμε το χαμένο κάλλος μας. Αυτό θα γίνει αφού «απεκδυθούμε τα αμαρτήματα».
Ο αγώνας του χριστιανού ενισχύεται όταν «πλησιάζει με φόβο τη μυστική τράπεζα»
του Χριστού, δηλαδή όταν μεταλαμβάνει το Σώμα και το Αίμα του Κυρίου. Στη Θεία
Μετάληψη, ο πιστός ενώνεται εκούσια μαζί με το Χριστό και συμμετέχει προσωπικά στο
Μυστικό Δείπνο. Στην ακολουθία, όμως, του Όρθρου της Μ. Πέμπτης, όταν θυμόμαστε το
Μυστικό Δείπνο, θυμόμαστε και κάτι σημαντικό που προηγήθηκε: ο Κύριος ένιψε τα πόδια
των μαθητών του. Είναι σαφές, επομένως, ότι δεν μπορούμε να συμμετάσχουμε στο Μυστικό
Δείπνο (να μεταλάβουμε) αν δε μιμηθούμε το Χριστό στο παράδειγμα της ανιδιοτελούς
προσφοράς (διακονίας) προς τους συνανθρώπους μας. Οι σχετικοί ύμνοι μάς υπενθυμίζουν
τούτο: ο Κύριος δεν ήρθε στον κόσμο για να υπηρετηθεί αλλά για να υπηρετήσει, γι' αυτό κι ο
χριστιανός καλείται ν' αρνηθεί τον εγωισμό του και να θέσει τον εαυτό του στην υπηρεσία των
συνανθρώπων του. Κι αν θέλουμε να είμαστε φίλοι του, να τον μιμηθούμε και να γίνουμε
διάκονοι αγάπης για τους συνανθρώπους μας.
Οι σχετικές ευχές, στο Μυστήριο της Ιερωσύνης, ζητούν για το χειροτονούμενο τη χάρη
του Θεού, ώστε να ανταποκρίνεται στην υψηλή αποστολή του, που είναι να οδηγεί τους
πιστούς στη «Βασιλεία του Θεού». Ο πρεσβύτερος αναλαμβάνει το κήρυγμα, για να
«ανακαινίζει» το λαό του Θεού ως πνευματικός οδηγός του. Και ο επίσκοπος καλείται να γίνει
«μιμητής του αληθινού Ποιμένος» του Χριστού δηλαδή, πρόθυμος πάντοτε να θυσιάζεται για
το ποίμνιο του. Οι φράσεις των σχετικών ευχών δείχνουν το ύψος των ευθυνών που
αναλαμβάνει.

Παπα φιλόθεος Φάρος 2007

π. ΦΙΛΟΘΕΟΣ ΦΑΡΟΣ - IN FOCUS

Νεκροί στα αζήτητα επειδή οι συγγενείς δεν έχουν χρήματα για την ταφή τους...

Τραγικές ιστορίες διαδραματίζονται στα νοσοκομεία - 45.000 ευρώ διέθεσε το 2013 ο Ευγαγελισμός για την ταφή «αζήτητων και άπορων»

Η οικονομική κρίση έχει πλήξει ανεπανόρθωτα εκατομμύρια Έλληνες που έχουν φτάσει και έχουν ξεπεράσει προ πολλού τα όρια της φτώχειας. Ποιος θα το περίμενε όμως ότι η τραγική αυτή κατάσταση θα επηρέαζε όχι μόνο τους ζωντανούς αλλά και τους νεκρούς;

Ένας μεγάλος αριθμός θανόντων παραμένει στα αζήτητα σε νοσοκομεία και ψυγεία νεκροτομείων, καθώς οι συγγενείς τους αδυνατούν να τους προσφέρουν ακόμη κι αυτό που μέχρι πρότινος φάνταζε αυτονόητο. Την ταφή του. Τα έξοδα για το τελευταίο αντίο στους δικούς τους ανθρώπους μοιάζουν «βουνό» αναλογιζόμενοι και τις υποχρεώσεις που τρέχουν. Και τα λεφτά δεν φτάνουν.

Η Παναγιώτα Νικολούδη, διευθύνουσα της νοσηλευτικής υπηρεσίας στο Γενικό Κρατικό Νίκαιας, λέει ότι ο αριθμός οικογενειών που αδυνατούν οικονομικά να θάψουν συγγενείς τους είναι αυξανόμενος τα τελευταία χρόνια.

«Ήταν αναμενόμενο από την ώρα που τα οικονομικά του κόσμου έχουν μειωθεί», λέει. Η ίδια θυμάται ένα δύσκολο περιστατικό που απασχόλησε το νοσοκομείο πρόσφατα. Κάτοικος επαρχιακής πόλης είχε αναφέρει τηλεφωνικά ότι δεν μπορεί να παραλάβει και να θάψει τη σορό του αδερφού του και στη συνέχεια δεν απαντούσε στις κλήσεις του νοσοκομείου. Αφού οι αρμόδιοι νοσηλευτές εντόπισαν την ανιψιά του θανόντος, ζήτησαν εισαγγελική παρέμβαση και τελικά εκείνη συμπλήρωσε την απαραίτητη υπεύθυνη δήλωση ότι βρίσκεται σε οικονομική αδυναμία ταφής.

Μέχρι σήμερα οι προσεγγίσεις στο θέμα των αζήτητων – λόγω οικονομικής αδυναμίας – νεκρών βασίζονταν σε ανεκδοτολογικές μαρτυρίες και εκτιμήσεις.

Τα περισσότερα νοσοκομεία πραγματοποιούν ετήσιους διαγωνισμούς και αναθέτουν σε γραφεία τελετών τις κηδείες των αζήτητων-άπορων νεκρών, αναφέρει η Καθημερινή. Ως αζήτητοι ορίζονται πέρα από μοναχικά ή αγνώστων στοιχείων άτομα και εκείνα των οποίων οι οικογένειες δηλώνουν οικονομική αδυναμία. Ως άποροι, όσοι είχαν βιβλιάριο πρόνοιας.

Ορισμένα νοσοκομεία πραγματοποιούν διαγωνισμούς κατά περίσταση, όταν μαζευτούν αρκετές σοροί. Στατιστικά στοιχεία γι’ αυτές τις ταφές δεν κρατούνται παντού και η εικόνα που έχουν οι υπεύθυνοι για το θέμα δεν είναι παντού ολοκληρωμένη. Σε κάποια νοσοκομεία όμως, που αναρτούν συστηματικά τις συμβάσεις τους στη Διαύγεια, προκύπτει αύξηση του ετήσιου προϋπολογισμού για κηδείες αζήτητων και άπορων νεκρών τα τελευταία χρόνια.

Ενδεικτικά, ο Ευαγγελισμός διέθετε 30.000 ευρώ το 2012 για την ταφή αζήτητων και άπορων, ενώ το 2013 το σχετικό ποσό ανήλθε στα 45.000 ευρώ. Από τις προκηρύξεις και συμβάσεις στη Διαύγεια φαίνεται πως η αύξηση αυτή δεν οφείλεται σε μεγαλύτερες αμοιβές των γραφείων τελετών για μια τέτοια ταφή, που συνήθως δεν ξεπερνάει τα 1.300 ευρώ.

Ακόμη πιο κατατοπιστικά είναι τα στοιχεία σε αρχεία γραφείων τελετών που συνεργάζονται με μεγάλα νοσοκομεία. Ενδεικτικά σε ένα από αυτά, το 2010, στο 13% των κηδειών που ανέλαβε οι συγγενείς δήλωσαν αδυναμία ταφής για οικονομικούς λόγους. Το 2011 το αντίστοιχο ποσοστό ανέβηκε στο 15% και το 2012 έφτασε το 31%. Συγκεντρωτικά στο ίδιο γραφείο την περίοδο 2007-2011 το 14,8% των σορών που δέχτηκε από νοσοκομεία συνοδεύονταν από υπεύθυνες δηλώσεις οικονομικής αδυναμίας συγγενών. Την τελευταία τριετία όμως το αντίστοιχο ποσοστό ανέβηκε στο 25%.

«Αδυναμία καταβολής εξόδων για την παραλαβή και την κηδεία της θανούσης συζύγου μου. Η θανούσα παραμένει αζήτητη στο νοσοκομείο για τον παραπάνω λόγο», έγραψε πέρσι σε μία υπεύθυνη δήλωση προς νοσοκομείο ο σύζυγος 82χρονης που πέθανε από πνευμονικό οίδημα. Η σορός της γυναίκας του είχε συμπληρώσει πέντε ημέρες στα αζήτητα μέχρι την υποβολή της δήλωσης. Σε αντίστοιχα έγγραφα που είναι σε γνώση της «Κ» η κόρη μιας 84χρονης, ο αδερφός μιας 55χρονης, η αδελφή και η κόρη ενός 76χρονου, δήλωσαν ότι αδυνατούν να αναλάβουν την ταφή των συγγενών τους.

Οι σοροί καταλήγουν στο ανατομείο

Μέχρι τo 1981 αρκετές από τις σορούς άπορων ή μοναχικών ατόμων κατέληγαν στο ανατομείο της Ιατρικής Σχολής Αθηνών. Ωσπου θεσμοθετήθηκε η δωρεά σώματος και πλέον πρέπει κάποιος συνειδητά να έχει υπογράψει σχετική δήλωση πριν από τον θάνατό του. «Ευγνωμονώ αυτούς τους ανθρώπους που βάσει της προσφοράς τους διδάσκουν τους γιατρούς πώς να είναι σωστοί στο έργο τους με τους ζωντανούς» λέει για τους δωρητές ο καθηγητής χειρουργικής ανατομικής Παναγιώτης Σκανδαλάκης.

Σήμερα, στις αποθήκες του ταριχευτηρίου της Ιατρικής Σχολής Αθηνών 52 σοροί περιμένουν τη σειρά τους για να ανέβουν στα μαρμάρινα τραπέζια της αίθουσας ανατομίας. Όπως διαβεβαιώνουν στο ανατομείο, πάντα υπήρχε ένας μικρός αριθμός δωρητών που παρακινούνταν από το υψηλό κόστος μιας ταφής. Τους τελευταίους μήνες όμως, ο επίκουρος καθηγητής Αντώνης Μαζαράκης λέει ότι δέχεται συχνά πιέσεις συγγενών θανόντων που θέλουν να δώσουν τις σορούς στο ανατομείο. «Λένε ότι δεν τους περισσεύουν λεφτά για την κηδεία. Κοινωνικοί λειτουργοί νοσοκομείων στην προσπάθειά τους να εξυπηρετήσουν, τους στέλνουν σε εμάς» λέει. Οι σοροί πάντως δεν γίνονται δεκτές, καθώς οι θανόντες θα έπρεπε να είχαν υπογράψει δήλωση δωρεάς. 

Μειοδοτικοί διαγωνισμοί για τις ταφές

Η διαδικασία ταφής των αζήτητων νεκρών ξεκινά συνήθως δέκα ημέρες μετά τον θάνατο. Στην Αθήνα λειτουργεί μόνο στο Γ΄ Κοιμητήριο ειδικό τμήμα για αυτές τις σορούς. Παλιότερα φιλοξενούσε οικογενειακούς τάφους, μετά τον σεισμό του ’81 όμως δημιουργήθηκε πρόβλημα στατικότητας. Το 2011 με απόφαση του δημοτικού συμβουλίου διατέθηκε για αζήτητους και άπορους νεκρούς. Φέτος 85 αζήτητοι σοροί ενταφιάστηκαν εκεί (σε αυτούς περιλαμβάνονται όχι μόνο οι συγγενείς οικογενειών που είχαν οικονομική αδυναμία, αλλά και άγνωστοι, μοναχικοί νεκροί, ή μετανάστες χωρίς οικείους στην Ελλάδα). Αυτός ο αριθμός είναι ο μεγαλύτερος της τελευταίας επταετίας.

«Η διαδικασία δεν αλλάζει. Το φέρετρο που χρησιμοποιείται είναι απλό, επενδύεται εσωτερικά με σεντόνι, μαξιλάρι, σάβανο, ό,τι προβλέπεται από τη θρησκεία», λέει ο ιδιοκτήτης γραφείου τελετών Στράτος Βουλάμανδης καθώς μας δείχνει τα υλικά που επιλέγονται. Συνεργάζεται εδώ και χρόνια με νοσοκομεία του Πειραιά στην ταφή αζήτητων και άπορων νεκρών. Η σύμβαση που έχει με το Γενικό Κρατικό Νίκαιας προβλέπει ότι δεν θα πληρώνεται από το νοσοκομείο για την κηδεία, αλλά από τα ταμεία εφόσον ο νεκρός ήταν ασφαλισμένος. Την περίοδο 2005-2010 ανέλαβε 31 ταφές αζήτητων και άπορων, ενώ την τελευταία τετραετία 50 ταφές.

Ο αναπληρωτής καθηγητής στη Θεολογική Σχολή Αθηνών, Κωνσταντίνος Κορναράκης, παρατηρεί ότι σε αντίθεση με σήμερα στο Βυζάντιο προσφέρονταν φοροαπαλλαγές στα εργαστήρια που αναλάμβαναν ταφές απόρων. «Εδειχναν έτσι ότι ο άνθρωπος που φεύγει δεν θεωρείται ξένο σώμα, αλλά κομμάτι της κοινωνίας που πρέπει να φροντίσουμε», λέει. «Στο Βυζάντιο έδιναν κίνητρα και σήμερα λέμε ποιος θα δώσει τα λιγότερα. Βλέπουμε ότι γίνονται μειοδοτικοί διαγωνισμοί για τις ταφές. Αυτό, από μόνο του, είναι μια έκπτωση».

Αριθμοί αντί ονόματα

Το 36ο τμήμα του Γ΄ Κοιμητηρίου διαφέρει από τα υπόλοιπα στην εικόνα. Οι πιο πολλοί τάφοι εκεί είναι αδόμητοι, χωρίς μαρμάρινη επένδυση. Καλύπτονται μόνο με χώμα. Οι περισσότεροι είναι και ανώνυμοι. Φέρουν απλά αριθμούς, ακόμα κι αν είναι γνωστή η ταυτότητα του νεκρού. Σε λιγοστούς από αυτούς συγγενείς και φίλοι έχουν τοποθετήσει ξύλινους σταυρούς. Όπως στον τάφο μιας 83χρονης που πέθανε φέτος από πνευμονική εμβολή. Το όνομά της έχει γραφτεί με μαρκαδόρο σε έναν λευκό, ξύλινο σταυρό. Η κόρη της είχε υποβάλει υπεύθυνη δήλωση για αδυναμία κάλυψης της κηδείας...

ΠΗΓΗhttp://www.protothema.gr/greece/article/421367/nosokomeia-nekroi/

Το πρόσωπο του Χριστού στο Νίκο Καζαντζάκη Συγγραφέας: Χατζηαποστόλου Μαρία

Σκοπός της συγγραφέως μέσα από το βιβλίο της, είναι να οδηγήσει  τον αναγνώστη σε ένα ταξίδι, στην ανυπότακτη  σκέψη του μεγάλου Κρητικού, ιδωμένη μέσα από  τους σημαντικότερους σταθμούς της ζωής του: τη σύγκρουσή του με το σύστημα της θρησκείας της εποχής του, την υψιπετή σκέψη της Ἀσκητικῆς, την πίστη του προς την Ανάσταση και κυρίως το πρόσωπο του Χριστού που γοήτευσε και συγκλόνισε την ύπαρξη του συγγραφέα. Ένα πρόσωπο που δεσπόζει στο καθολικό του έργο, ανατρέποντας όλους εκείνους τους μύθους που θέλουν το συγγραφέα αδιάφορο, ακόμη και ξένο προς την ορθόδοξη παράδοση του τόπου του. Ο μεγάλος Κρητικός κήρυξε στην εποχή του το τέλος της βεβαιότητας και την επακόλουθη αρχή της αγιότητας. Κι’ αυτό υπήρξε πάντα. Μια φλεγόμενη ύπαρξη, μια ανυπότακτη ζωή, μια λεύτερη ψυχή. Ένα ταξίδι, λοιπόν, τούτο το βιβλίο κι’ ακριβώς για τούτη την ομορφιά του ταξιδιού μίλησε ο μέγας Κρητικός. Με την ανυπότακτη ψυχή του ταξίδεψε σε κόσμους πέρα από τη σκέψη, διψώντας εναγωνίως να βιώσει τα αιώνια μυστήρια της υπάρξεως που ταλανίζουν ανά τους αιώνες τον άνθρωπο, πάντα αρνούμενος τη συνθηκολόγηση της ψυχής του. Στην αιμάτινη αυτή πορεία αισθάνθηκε την αγωνία του Χριστού στον κήπο της Γεσθημανή, τον πόνο και τη μοναξιά του Εσταυρωμένου, μα και τον ζωοφόρο άνεμο της Ανάστασης

ΠΗΓΗ:http://www.armosbooks.gr/product_info.php/products_id/157440?sid=6885b4c78da547967c952853e6e0b736

ΕΠΤΑ ΗΜΕΡΕΣ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗΣ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ

http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/2000/12/24122000.pdf

ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΑΙ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟΥ ΙΕΡΟΣΟΛΥΜΩΝ

http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/1993/12/25121993.pdf

ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΗΣΕΙΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΠΑΛΛΗΚΑΡΙΩΝ

http://www.deltionchae.org/index.php/deltion/article/viewFile/1209/1134.pdf

ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ:Η ελληνική γλώσσα ως όχημα διάδοσης τής χριστιανικής διδασκαλίας

Η ελληνική γλώσσα ως όχημα διάδοσης τής χριστιανικής διδασκαλίας

ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗ

Ομιλία στην Ορθόδοξη Ακαδημίας Κρήτης, 10 Μαΐου 2008. 

Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Διάλογοι καταλλαγής», αρ. φύλλ. 89, Απρ.-Μάιος-Ιούν. 2008

    Η Ορθόδοξη Ακαδημία Κρήτης, μέσα στην ευρύτερη δραστηριότητά της, έχει και ιεραποστολικό χαρακτήρα, αφού με ποικίλες δράσεις της καλλιεργεί, ενισχύει, προβάλλει και διαδίδει την ορθόδοξη χριστιανική πίστη μας. Δεν είναι τυχαίο ότι το παρεκκλήσι τής Ορθόδοξης Ακαδημίας Κρήτης είναι αφιερωμένο στους ιεραποστόλους Κύριλλο και Μεθόδιο. Με αφορμή το έργο των δύο μεγάλων ιεραποστόλων και το έτος (2008) τού Αποστόλου Παύλου θα ήθελα να διατυπώσω ορισμένες σκέψεις ως προς τον ρόλο τής γλώσσας σε σχέση με τις προσωπικότητες που αναφέραμε. Θέμα μου: «Η γλώσσα ως όχημα διάδοσης τής χριστιανικής διδασκαλίας».
    Σπάνια μια γλώσσα έχει συνδεθεί τόσο με μια θρησκεία όσο η ελληνική γλώσσα με τη χριστιανική διδασκαλία. Θα σταθώ σε μερικά σημεία-σταθμούς για τη σύνδεση τής ελληνικής γλώσσας με τη χριστιανική διδασκαλία και ευρύτερα με τη θρησκεία, με την Εκκλησία, με τη λατρεία, με την ιεραποστολή, με τον Ελληνισμό.

Γλώσσα και θρησκεία    Επιτρέψτε μου, πρώτα, μερικές γενικές σκέψεις για το θέμα που συζητούμε. Δεν μπορείς να διδάξεις μια οποιαδήποτε θρησκεία, χωρίς να μιλήσεις ζωντανά, πειστικά, λογικά μαζί και βιωματικά, με πάθος, με έμπνευση, με ενθουσιασμό για την πίστη σου. Για να «κοινωνήσεις», όμως, την πίστη σου, πρέπει να επι-κοινωνήσεις με τους ανθρώπους, που θέλεις να καταστήσεις κοινωνούς τής πίστης σου. Πρέπει η πίστη να γίνει «κοινωνία». Η σκέψη να γίνει γλώσσα. Η διδασκαλία να γίνει επι-κοινωνία. Το συναίσθημα και το βαθύτερο βίωμα να γίνουν γλωσσική έκφραση. Πρέπει όλα να κατατείνουν σε μια συνάντηση με τον άλλον. Συνάντηση ουσίας, συνάντηση αγάπης, συνάντηση ζωής. Συνάντηση που θα ξεκινήσει, θα εστιασθεί και θα επιτευχθεί με τη γλώσσα. Το Ευαγγέλιο είναι –μη το ξεχνάμε– «η καλή αγγελία», «το καλό γλωσσικό μήνυμα», «η αγγελία που οδηγεί στη σωτηρία τού ανθρώπου» ως «νέα συμφωνία», ως «νέα καθοδήγηση τού ανθρώπου», ως «Καινή Διαθήκη». Είναι τόσο σημαντική η γλωσσική ανακοίνωση και επικοινώνηση τής χριστιανικής πίστης, ώστε –για να ξεπερασθούν τα εμπόδια που θέτει η γλωσσική επικοινωνία (οι διαφορετικές γλώσσες που μιλούν οι άνθρωποι)– δόθηκε άνωθεν ακόμη και το χάρισμα τής γλωσσολαλίας, τού να γίνεται δηλ. κατανοητός ο κηρύττων τη νέα πίστη, ο κηρύττων το μήνυμα τού Ευαγγελίου, από ανθρώπους που μιλούν άλλες γλώσσες αλλά που με το χάρισμα τής γλωσσολαλίας κατανοούν τα λεγόμενα σαν να λέγονται στη γλώσσα τους.
    Εν ολίγοις, κάθε μορφή διδασκαλίας τής πίστης, εν προκειμένω τής χριστιανικής πίστης, δεν κοινωνείται ερήμην τής γλώσσας, πραγματώνεται ως γλωσσική επικοινωνία, μέσα από την οποία περνούν η διδασκαλία και τα μηνύματα. Είναι δε τόσο σημαντική η γλωσσική διατύπωση των κειμένων, όπως παραδίδονται, ώστε ενίοτε ένα και, ένα ή (διαζευκτικό), μια αντωνυμία, ένα ρήμα, η θέση μιας λέξης, να καθορίζουν ερμηνευτικά, όπως είναι γνωστό, διαφορετικές δογματικές θέσεις, ακόμη και διαφορετικές ομολογίες. Όπου δε το ιερό κείμενο παίζει και τον ρόλο τού νόμου (Π. Διαθήκη, Κοράνι κ.ά.), η γλωσσική διατύπωση και ερμηνεία καθορίζουν και την ίδια τη ζωή των ανθρώπων, όχι απλώς τη θρησκευτική τους πίστη.

Χριστιανική θρησκεία και ελληνική γλώσσα    Η σχέση αυτή πήρε πολλαπλές μορφές και προεκτάσεις. Η απλοποιημένη εξελικτική μορφή τής αρχαίας αττικής διαλέκτου αποτέλεσε ό,τι ονομάζεται Αλεξανδρινή Κοινή, γιατί διαμορφώθηκε στα χρόνια τού Μ. Αλεξάνδρου και, μέσω των κατακτήσεων τού Αλεξάνδρου, αναδείχθηκε σε γλώσσα ευρύτερης χρήσης, από την Ελλάδα έως τις Ινδίες. Μιλήθηκε δηλ. κυρίως αλλά και γράφτηκε ως δεύτερη –ενίοτε και ως πρώτη– γλώσσα και από μη Έλληνες. Και γιατί υπήρξε προϊόν μακράς εξελίξεως και γιατί χρησιμοποιήθηκε από ομιλητές που δεν είχαν τα Ελληνικά ως μητρική γλώσσα, η Ελληνική ως Αλεξανδρινή Κοινή πήρε μια αρκετά απλουστευμένη μορφή στην προφορά τής γλώσσας πρώτα και πάνω απ’ όλα, αλλά και στη δομή –γραμματική και συντακτική– και, αναπόφευκτα, στο λεξιλόγιο. Σ’ αυτή τη γλώσσα γράφτηκαν τα κείμενα τής Καινής Διαθήκης. Σ’ αυτή τη γλώσσα μεταφράστηκε (από τους Εβδομήκοντα) και η ίδια η Παλαιά Διαθήκη, σε μετάφραση που καθιερώθηκε περισσότερο και από το πρωτότυπο! Η μετάφραση δε αυτή έγινε, διότι οι «Ελληνιστές» (οι Εβραίοι δηλ. που μιλούσαν Ελληνικά) ήταν τόσο πολλοί που χρειάστηκε να έχουν την Παλαιά Διαθήκη στη γλώσσα που καταλάβαιναν και με την οποία επικοινωνούσαν. Η γλώσσα των κανονικών Ευαγγελίων τής Κ. Διαθήκης ποικίλλει, βεβαίως, υφολογικά από Ευαγγέλιο σε Ευαγγέλιο. Άλλοτε είναι πιο απλή, άλλοτε πιο λόγια. Πάντοτε όμως βρίσκεται εντός των ορίων τής Αλεξανδρινής Κοινής και, οπωσδήποτε, είναι έτσι γραμμένη, ώστε να είναι κατανοητή στους απλούς ανθρώπους, όπως ξέρουμε ότι ήταν και ο ίδιος ο λόγος τού Χριστού. Με παρομοιώσεις και παραδείγματα από την καθημερινή απλή, και μάλιστα αγροτική, ζωή. Με χρήση τού προφορικού λόγου και μάλιστα, πολύ συχνά, τού άμεσου λόγου –όχι τού έμμεσου, που είναι πιο επεξεργασμένος– και επίσης με ευρεία χρήση των ρηματικών προτάσεων, . στις οποίες κυριαρχεί το ζωντανό, προσωπικό, βιωματικό ύφος αντί τού περιγραφικού-διαπιστωτικού αποστασιοποιημένου ύφους των ονοματικών προτάσεων.
    Αξίζει να σημειωθεί ότι οσάκις μιλούμε για το ποια ήταν η μορφή και η δομή τής Αλεξανδρινής Κοινής, η γλώσσα τού Ευαγγελίου είναι εκείνη που θεωρείται ως το πιο χαρακτηριστικό δείγμα. Βέβαια, από τον 1ο αιώνα π.Χ. είχε αρχίσει να έχει απήχηση στους λογίους και γενικότερα στους μορφωμένους το κίνημα τού Αττικισμού. Με την εμφάνισή του μάλιστα διαμορφώθηκε, όπως είναι γνωστό, μια διπλή παράδοση στη χρήση τής Ελληνικής: Αφ’ ενός μεν χρησιμοποιήθηκε η «αττικιστική» μορφή, που εμιμείτο την αρχαία αττική διάλεκτο και αποτέλεσε τη γραπτή γλώσσα, την ονομαζόμενη λόγια παράδοση η οποία εξελίχθηκε σε ό,τι είναι γνωστό ως καθαρεύουσα. Παράλληλα όμως συνέχισε να χρησιμοποιείται, διαρκώς εξελισσόμενη προς απλούστερες μορφές, η Αλεξανδρινή Κοινή ή Κοινή τού Ευαγγελίου, που αποτέλεσε την προφορική Ελληνική και μετεξελίχθηκε σε ό,τι ονομάζουμε δημοτική. Την περίοδο που αναδεικνύεται ο Χριστιανισμός σε επίσημη γλώσσα τής Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, δηλ. τού Βυζαντίου, εννοώ τον 4ο μ.Χ. αιώνα, οι Μεγάλοι Πατέρες τής Εκκλησίας μας, ο Βασίλειος, ο Γρηγόριος και ο Ιωάννης, υιοθετούν στον λόγο τους την αττικιστική παράδοση, δηλ. απομακρύνονται από την απλή γλώσσα τού Ευαγγελίου, από την Κοινή, διαμορφώνοντας έτσι την επίσημη μορφή λόγου των πατερικών κειμένων και τής Εκκλησίας μας γενικότερα. Τολμώ να υποστηρίξω πως, αν οι τρεις Μεγάλοι Ιεράρχες μας είχαν υιοθετήσει την Κοινή τού Ευαγγελίου, τότε πιθανότατα –με τη δύναμη τού παραδείγματός τους και τού λόγου τής Εκκλησίας– θα είχε γενικευθεί η Κοινή και δεν θα υπήρχε στην Ελληνική πρόβλημα γλωσσικής διμορφίας. Οπωσδήποτε, οι Μεγάλοι Πατέρες προτίμησαν τη λόγια γλώσσα τής εποχής τους, την αττικιστική, για συγκεκριμένους λόγους : για να μιλήσουν για τη νέα θρησκεία με μια καλλιεργημένη ήδη γλώσσα που παρείχε λεπτές γλωσσικές διακρίσεις καίριων εννοιών• για να χρησιμοποιήσουν τη μορφή γλώσσας που επικρατούσε μεταξύ των μορφωμένων τής εποχής και μάλιστα των ελληνικής μορφώσεως, που υποτιμούσαν τους Χριστιανούς ως απαίδευτους• για να αντιμετωπίσουν με γλωσσική επάρκεια τα προβλήματα των πολλών αιρέσεων που τις περισσότερες φορές ακροβατούσαν στη λέξη.
    Τη λόγια μορφή τής εκκλησιαστικής γλώσσας ενίσχυσε καθοριστικά η γλώσσα τής λατρείας. Η γλώσσα τής Θ. Λειτουργίας τού Ιωάννη τού Χρυσοστόμου και τής Θ. Λειτουργίας τού Μ. Βασιλείου έπαιξε σημαντικό ρόλο σ’ αυτό. Το ίδιο και η γλώσσα των Ύμνων τής Ορθόδοξης Εκκλησίας, τής Υμνολογίας όλων των χρόνων τού Βυζαντίου με τους μεγάλους Βυζαντινούς ορθόδοξους υμνογράφους.
Έτσι, η ελληνική γλώσσα όχι μόνο συνδέθηκε με την ορθόδοξη πίστη και την ορθόδοξη λατρεία, αλλά ανατροφοδότησε γλωσσικά την Ελληνική, αφού οι λέξεις τής λόγιας παράδοσης γίνονταν κτήμα και τού απλού λαού και επηρέαζαν τη γλωσσική του έκφραση. Ένα πλήθος εκκλησιαστικών φράσεων από το Ευαγγέλιο, τη Θ. Λειτουργία και την Υμνογραφία (ιδίως τής Μ. Εβδομάδος) έχουν περάσει στην καθημερινή γλώσσα τού λαού.(Μερικά παραδείγματα : αγρόν ηγόρασε, αντί τού μάννα χολήν, άξιος ο μισθός του, από καταβολής κόσμου, από τον Άννα στον Καïάφα, άρον-άρον, άρρητα ρήματα, ας όψεται, άσωτος υιός, διά το θεαθήναι τοις ανθρώποις, διά τον φόβον των Ιουδαίων, δόξα σοι ο Θεός, είπα και ελάλησα,εκ τού πονηρού, επί ξύλου κρεμάμενος, να θέσω τον δάκτυλον εις τον τύπον των ήλων, ζωή χαρισάμενη κ.λπ.) Για πολλούς αιώνες, μέχρι τις αρχές τού 19ου αιώνα, η διπλή γλωσσική παράδοση ήταν ευρύτερα αποδεκτή και μόλις περί το 1800, με τη διαμάχη τού Ευγένιου Βούλγαρι με τον Ιώσηπο Μοισιόδακα και τους υποστηρικτές τής μιας και τής άλλης πλευράς, ανακύπτει το γνωστό γλωσσικό ζήτημα. Ωστόσο, αξίζει να σημειωθεί ότι όταν χρειάστηκε η Ορθόδοξη Εκκλησία να αντιμετωπίσει το κύμα τού προσηλυτισμού που πήγε να περάσει στον λαό από ιερωμένους άλλων χριστιανικών ομολογιών, οι οποίοι χρησιμοποίησαν τη δημοτική για να προσελκύσουν απλούς λαϊκούς ανθρώπους, τότε και οι Ορθόδοξοι ιερωμένοι άρχισαν να χρησιμοποιούν την απλούστερη Ελληνική, τη δημοτική γλώσσα, για να στηρίξουν τον λαό στην ορθόδοξη πίστη του με το κήρυγμά τους, εισάγοντας μια μορφή γλώσσας που έχει χαρακτηρισθεί ως εκκλησιαστικός δημοτικισμός. Ας μη ξεχνάμε ότι στον Νεοελληνικό Διαφωτισμό, σ’ αυτό το εθνικο-πνευματικό κίνημα παιδείας που προετοίμασε ιδεολογικά την Ελληνική Επανάσταση τού ’21, οι ορθόδοξοι ιερωμένοι (από απλοί διάκονοι έως διακεκριμένοι επίσκοποι) είναι αυτοί που χρησιμοποίησαν την απλή ελληνική γλώσσα για να μεταφράσουν και να σχολιάσουν τα αρχαία κείμενα, αυτά που χρησίμευσαν ως βάση για την τόνωση τού εθνικού φρονήματος τού υπόδουλου Ελληνισμού.

Κύριλλος και Μεθόδιος: Ο εκχριστιανισμός των Σλάβων    Η κορύφωση τής αξιοποίησης τής γλώσσας στην ιεραποστολή είναι έκγλυφη στην περίπτωση τού ιεραποστολικού έργου των αδελφών Κωνσταντίνου (μετέπειτα Κυρίλλου, όταν εκάρη μοναχός στα τέλη τού βίου του) και Μεθοδίου, που κατάγονταν από τη Θεσσαλονίκη. Λόγιος ο Κωνσταντίνος/Κύριλλος, σπουδασμένος, καθηγητής, προστατευόμενος τού διαπρεπούς λογίου Πατριάρχη Φωτίου. Μοναχός από νωρίς ο Μεθόδιος, οργανωτικός, δημιουργικός, στα βήματα τού Κυρίλλου, με συμπληρωματικό ρόλο, επίσης προστατευόμενος από τον Φώτιο.
Κύριλλος και Μεθόδιος είναι αυτοί που εκχριστιάνισαν τη Μοραβία (σημερ. Τσεχία και Σλοβακία) και μετέπειτα την Παννονία (σημερ. Ουγγαρία). Έλληνες και Σλάβοι μαθητές τους συνέχισαν το έργο τους αργότερα στη Βουλγαρία και σε άλλες χώρες των Βαλκανίων, φθάνοντας μέχρι την Πολωνία και αργότερα μέχρι τη Ρωσία.
    Οι δύο Βυζαντινοί ιεραπόστολοι τού 9ου αιώνα βρέθηκαν σε λαούς που θρησκευτικά δεν είχαν σχέση με τον Χριστιανισμό και γλωσσικά διέθεταν μόνο προφορικό λόγο. Δεν είχαν γραφή. Έτσι οι δύο ιεραπόστολοι, με προεξάρχοντα τον λόγιο Κύριλλο (Κωνσταντίνο τότε ακόμη), χρειάστηκε πρώτα απ’ όλα να δημιουργήσουν, να εφαρμόσουν και να διδάξουν ένα σύστημα γραφής στο οποίο θα έγραφαν μεταφρασμένη τη χριστιανική διδασκαλία τού Ευαγγελίου (αρχικά τα αποσπάσματα που διαβάζονταν στη Θ. Λειτουργία) και την ίδια τη Θ. Λειτουργία. Αυτό που έκαναν στη πράξη –σαν να ήταν γλωσσολόγοι και όχι απλοί ιεραπόστολοι– ήταν να παραστήσουν με γράμματα τού ελληνικού αλφαβήτου τις φωνητικές αξίες των φθόγγων τής Σλαβικής, γεγονός που απαιτούσε γνώσεις και φαντασία. Έτσι δημιούργησαν αρχικά το γλαγολιτικό αλφάβητο, το οποίο αργότερα χρειάστηκε να απλοποιηθεί αρκετά και να αποτελέσει το σημερινό κυριλλικό αλφάβητο (από το όνομα τού Κυρίλλου που τού έδωσε την πρώτη μορφή, μολονότι αργότερα απλοποιήθηκε σημαντικά από τον Μεθόδιο). Ας θυμίσουμε εδώ ότι αυτό ήταν το δεύτερο αλφάβητο, που προήλθε από το αλφάβητο τής Ελληνικής, επαυξημένο με έναν αριθμό παραγώγων γραμμάτων, για να αποδώσει τους φθόγγους τής Σλαβικής (γλώσσα η οποία χαρακτηρίζεται από μεγάλη ποικιλία ουρανικών συμφώνων). Το πρώτο αλφάβητο που προήλθε από την Ελληνική είναι, ως γνωστόν, το λατινικό αλφάβητο, δηλ. το ελληνικό δυτικό (όπως λεγόταν) αλφάβητο τής Εύβοιας (Χαλκίδος), που μεταφέρθηκε από τους Έλληνες εποίκους στην Κάτω Ιταλία (Μεγάλη Ελλάδα) απ’ όπου και γενικεύθηκε στον αρχαίο ιταλικό χώρο.
    Αξίζει να τονισθεί ότι με τη δημιουργία –μέσω τού κυριλλικού αλφαβήτου– γραπτού λόγου τής αρχαίας Σλαβικής (τής λεγόμενης Σλαβονικής) όχι μόνο διαδόθηκαν μέσω αυτής τα κείμενα τής Θ. Λειτουργίας, τα αναγνώσματα τού Ιερού Ευαγγελίου και ολόκληρη η Κ. Διαθήκη (μεταφράστηκε από τον Μεθόδιο και τους μαθητές του) καθώς και κείμενα των Πατέρων, αλλά η απόκτηση γραφής και η δημιουργία γραπτού λόγου έκαναν ώστε να αναπτυχθεί και σλαβονική φιλολογική γλώσσα που επέδρασε γενικότερα στην πολιτιστική ανάπτυξη των Σλάβων. Με το εξελιγμένο και εξειδικευμένο για τη γλώσσα τους αλφάβητο οι Σλάβοι εκφράστηκαν γραπτώς και δημιούργησαν αργότερα μεγάλα κείμενα λογοτεχνίας αλλά και ορθόδοξης θεολογίας.. Εις αναγνώριση αυτού τού σημαντικού έργου για τον Χριστιανισμό και τής περαιτέρω προσφοράς τους στην πολιτιστική ανάπτυξη των νέων σλαβικών λαών, ο πάπας Ιωάννης Παύλος Β΄ στα νεότερα χρόνια (το 1981) ανακήρυξε τους Θεσσαλονικείς ιεραπόστολους Κύριλλο και Μεθόδιο «αγίους προστάτες τής Ευρώπης»..
    Ας σημειωθεί, τέλος, ότι οι δύο ιεραπόστολοι ήταν γλωσσομαθείς, γνώριζαν δε τη Σλαβική από την εποχή που ο πατέρας τους ως δρουγγάριος τού Θέματος τής Θεσσαλονίκης είχε αρμοδιότητα και επί των Σλάβων. Ο Κύριλλος μάλιστα γνώριζε επιπλέον Αραβικά και Εβραϊκά. Η επιμονή των Θεσσαλονικέων ιεραποστόλων να τελείται η Λειτουργία στη Σλαβονική –και όχι στη Λατινική, όπως υποστήριζαν οι δυτικοί ιερείς– εδραίωσε τη σλαβική γλώσσα στην Ορθόδοξη Εκκλησία των διαφόρων σλαβικών χωρών και απέτρεψε τη διά τής Λατινικής κατίσχυση τής Δυτικής Ρωμαιοκαθολικής ομολογίας.

Γλωσσολογία και μετάφραση τής Αγίας Γραφής    Το πρόβλημα που αντιμετώπισαν εξ αρχής οι ιεραπόστολοι Κύριλλος και Μεθόδιος –εκτός των άλλων– ήταν το οξύ πρόβλημα τής γλώσσας στην οποία θα διδασκόταν το Ευαγγέλιο και τα κείμενα τής Θ. Λειτουργίας εν συνεχεία και τα πατερικά, ώστε να γίνουν κατανοητά από τους Σλάβους και να πιστέψουν στη διδασκαλία τού Ευαγγελίου. Ορθώθηκε, λοιπόν, και πάλι το εμπόδιο κάθε ιεραποστολικής προσπάθειας, το εμπόδιο τής γλώσσας. Στην περίπτωση μάλιστα των Σλάβων, που δεν είχαν γραφή, το εμπόδιο ήταν ακόμη μεγαλύτερο, γιατί για να υπάρξει μετάφραση τού Ευαγγελίου και τής Θ. Λειτουργίας, ώστε να διαβάζονται οι αρχές τής διδασκαλίας τού Χριστού και να τελείται η Θ. Λειτουργία, έπρεπε πρώτα να δημιουργηθεί ένα σύστημα γραφής και να διδαχθεί η γραφή αυτή στους νεήλυδες στη χριστιανική πίστη. Αυτό και έγινε, όπως είδαμε, με την επινόηση τού κυριλλικού αλφαβήτου, τροποποίηση και προσαρμογή τού ελληνικού αλφαβήτου στις ανάγκες παράστασης τής σλαβικής γλώσσας.
    Με την ευκαιρία αυτή συνειδητοποιούμε ότι το έργο τής ιεραποστολής σε νεοφώτιστους Χριστιανούς οι οποίοι δεν διαθέτουν γραφή (συνέβη, στην πράξη, με την ιεραποστολή σε Αφρικανούς και σε διάφορες φυλές τού Ειρηνικού και τής Ασίας) περιλαμβάνει δύο γλωσσικά στάδια: α) τη δημιουργία γραφής και β) τη μετάφραση τού Ευαγγελίου στη γλώσσα των προσερχομένων στη χριστιανική πίστη. Βεβαίως, προϋποτίθεται ένα προγενέστερο ακόμη στάδιο: η εκμάθηση τής γλώσσας των προσηλυτιζομένων από τον ασκούντα το ιεραποστολικό έργο. Για να διδάξεις το Ευαγγέλιο τής νέας θρησκείας, πρέπει πρώτα να μάθεις ο ίδιος τη γλώσσα των μελλοντικών πιστών.
    Η ανάγκη αυτή απασχόλησε τη γλωσσική επιστήμη και οδήγησε σε σημαντικές αρχές ανάλυσης και μετάφρασης σε διάφορες γλώσσες. Από τους πιο γνωστούς γλωσσολόγους που ασχολήθηκαν με τη μετάφραση είναι ο Kenneth Pike, Αμερικανός στρουκτουραλιστής γλωσσολόγος, πρωτοπόρος σε θέματα φωνολογικής και μορφολογικής (γραμματικής) ανάλυσης.
    Ειδικότερα ως προς τη μετάφραση (όταν είχε λυθεί το πρόβλημα τής γραφής), προέκυψε το μείζον θέμα πώς μεταφράζεις το Ευαγγέλιο σε πολιτισμούς τελείως διαφορετικούς και σε γλώσσες επίσης τελείως διαφορετικές ως δομή από τις ινδοευρωπαϊκές. Ό,τι προκρίθηκε γενικότερα ήταν η ελεύθερη νοηματική μετάφραση (αντί τής πιστής κατά λέξιν μεταφράσεως που συχνά ήταν αδύνατη έως κωμική!) Προκρίθηκε δηλ. η μετάφραση που απέδιδε τα νοήματα τής διδασκαλίας τού Ευαγγελίου, ξεπερνώντας τη δυσκολία από την έλλειψη λέξεων που θα απέδιδαν τις έννοιες τής χριστιανικής διδασκαλίας –ιδίως σε δογματικό επίπεδο– με τη χρήση περιφραστικών δηλώσεων και με τη δημιουργία νεολογισμών, όσο το δυνατόν με μεγαλύτερη ετυμολογική διαφάνεια. Ανάλογα προβλήματα ξεπεράστηκαν και στον τομέα τής Γραμματικής (χρόνοι και ποιόν ενεργείας ρημάτων, αντωνυμίες προσωπικές, μετοχές κ.ά.) και, βεβαίως, τής Σύνταξης.
    Τελικά, αναπτύχθηκε μια ολόκληρη θεωρία και τεχνική τής μετάφρασης για ιεραποστολικούς σκοπούς που χρησιμοποίησε κυρίως η προτεσταντική και η ρωμαιοκαθολική Εκκλησία. Ορισμένες μάλιστα τεχνικές ανάλυσης τής γλώσσας (σε φωνήματα, μορφήματα κ.λπ.) βοήθησαν στην ανάπτυξη τού αμερικανικού στρουκτουραλισμού, τής Σχολής που επικράτησε στην Αμερική πριν από τη Γενετική – Μετασχηματιστική γλωσσολογία τού Noam Chomsky.
    Επ’ ευκαιρία θα ήθελα να αναφερθώ, δι’ ελαχίστων μόνο, στο θέμα τής γλώσσας τελέσεως τής Θ. Λειτουργίας στις Ορθόδοξες Εκκλησίες που λειτουργούν σε ξένες χώρες (Αμερική, Αυστραλία, Καναδά, Ευρώπη κ.ά.).Το πρόβλημα που αναφύεται μονίμως είναι κατά πόσον πρέπει η Θ. Λειτουργία να τελείται στην ξένη γλώσσα (δηλ. από μετάφραση) ή στην Ελληνική τού πρωτοτύπου; Και οι δύο πρακτικές ακολουθούνται. Ωστόσο, θεωρώ προσωπικά ότι η Θ. Λειτουργία, εκ τής φύσεώς της, έχει τελετουργικό χαρακτήρα (δεσπόζει ο ευχαριστιακός χαρακτήρας, η τέλεση τού μυστηρίου τής Θ. Ευχαριστίας), γι’ αυτό και πρέπει να τελείται στη γλώσσα τού πρωτοτύπου, ο δε πιστός να παρακολουθεί τα δρώμενα με εγκόλπιο που θα περιέχει αντικρυστά πρωτότυπο και μετάφραση (και μάλιστα σε μετάφραση ενισχυμένη με λίγα επεξηγηματικά σχόλια ως προς τα στάδια τής τέλεσης τού μυστηρίου). Το κήρυγμα μπορεί να γίνεται στην ξένη γλώσσα, όπως και ορισμένες ευχές ή και ύμνοι μπορεί να εκφωνούνται και στην ξένη γλώσσα, που για τους περισσότερους Ομογενείς (τρίτης και πλέον γενιάς) είναι και η μητρική τους γλώσσα. Όμως η ελληνική γλώσσα τού πρωτοτύπου, με το τελετουργικό της ύφος και περιεχόμενο, δεν πρέπει να υποκαθίσταται εξ ολοκλήρου από μετάφραση, γιατί οι λέξεις στο πέρασμα από τη μια γλώσσα στην άλλη γλώσσα χάνουν σε σημαντικό βαθμό το σημασιολογικό τους περιεχόμενο και το βιωματικό τους φορτίο, στοιχεία απαραίτητα στον μυστηριακό χαρακτήρα τής Θ. Λειτουργίας.
    Άλλο είναι, νομίζω, το εγχείρημα που έγινε στην Ελλαδική Ορθόδοξη Εκκλησία επί τού μακαριστού Αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου, μετά το Ευαγγέλιο στο πρωτότυπο, να αναγιγνώσκεται και η απόδοσή του σε έγκυρη νεοελληνική μετάφραση, για να γίνεται περισσότερο κατανοητό και από πιστούς που δεν μπορούν να παρακολουθήσουν εύκολα έστω και την απλή (αλλά πάντως αρχαία) γλώσσα τού Ευαγγελίου. Στο κάτω-κάτω η διπλή προσέγγιση (όταν δηλ. συνυπάρχει η ανάγνωση τού πρωτοτύπου κειμένου) εντυπώνεται καλύτερα στη μνήμη κάθε πιστού. Προσωπικά, πιστεύω ότι μια τέτοια δεύτερη ανάγνωση θα ωφελούσε ευρύτερα, δοθέντος ότι στις 2.000 χρόνια που μάς χωρίζουν από την αρχική διατύπωση τού Ευαγγελίου σημειώθηκαν και γλωσσικές μεταβολές, έτσι ώστε κάποια χωρία τού Ευαγγελίου, ιδίως δε των επιστολών τού Παύλου, να γεννούν –όπως είναι φυσικό– περιορισμένης εκτάσεως δυσκολίες στην κατανόηση, λόγω κυρίως τής αλλαγής των σημασιών ή τής αχρησίας λέξεων που χρησιμοποιούνταν στην Ελληνική των χρόνων τού Χριστού αλλά και λόγω τής μειωμένης επαφής των μαθητών μας στο Σχολείο με «τα παλιότερα Ελληνικά» μας (τον αρχαίο λόγο και τη λόγια παράδοση).

Η γλώσσα τού Αποστόλου Παύλου    Η τελευταία παρατήρηση μάς φέρνει στη μεγαλύτερη μορφή τής πρώιμης χριστιανικής ιεραποστολής, στον Απόστολο των Εθνών Παύλο, στη μνήμη τού οποίου είναι αφιερωμένο το τρέχον έτος 2008.
    Στις λίγες σκέψεις που θα θέσω υπό την κρίση σας θα ήθελα να αρχίσω με την παρατήρηση ότι «τύχη αγαθή» το έτος 2008 έχει ανακηρυχθεί και έτος διαπολιτισμικού διαλόγου και έτος τού Παύλου. Αναρωτιέμαι, λοιπόν, μήπως η ιεραποστολή τού Παύλου, αν την δει κανείς στην ευρύτερή της έννοια, ήταν μαζί και η διάδοση μιας νέας μορφής πολιτισμού, αυτής που υπαγόρευε ο Χριστιανισμός και που έφερνε ο Παύλος να συναντήσει άλλους μεγάλους πολιτισμούς, άλλα δηλ. συστήματα αξιών, όπως ο ελληνικός πολιτισμός, ο ιουδαϊκός, ο ρωμαϊκός, ο ανατολικός. Έργο τού Παύλου ήταν να μυήσει ανθρώπους που προέρχονταν από πολιτισμούς που είχαν άλλη σύλληψη τής ζωής και άλλη θέση σ’ αυτή για τον άνθρωπο και για ό,τι υπάρχει –αν δέχονταν ότι υπάρχει– πέρα από τον άνθρωπο και την επίγεια ζωή του. Με τον Παύλο πραγματώνεται –σε σμικρογραφία αρχικά για να γιγαντωθεί αργότερα– μια συνάντηση πολιτισμών και ίσως, αν το δει κανείς διαφορετικά, και μια «σύγκρουση πολιτισμών», αιώνες πριν διατυπωθεί ως θεωρία στον αιώνα μας από τον Hattington! Βέβαια, ο Παύλος θα πει εδώ, στον δικό μας τόπο, στην Ελλάδα, και μάλιστα στην Πνύκα των Αθηνών μπροστά στον βωμόν «τω αγνώστω θεώ» ότι η διδασκαλία τού Χριστού έρχεται να συμπληρώσει και να δείξει ποιος είναι αυτός ο άγνωστος Θεός. Δεν προβάλλει δηλ. τη σύγκρουση, αλλά τη συμπληρωματικότητα των θρησκευτικών αξιών που συνιστούσαν, εν προκειμένω, τους δύο πολιτισμούς. Άλλωστε, η βαθιά ελληνική μόρφωση τού Παύλου, η γνώση τής ελληνικής γλώσσας, κοινής τότε γλώσσας των μορφωμένων –και όχι μόνον–, τού επέτρεπε να κάνει τέτοιες συγκρίσεις και συνδέσεις. Ακόμη – μη το ξεχνάμε – η Ταρσός τής Κιλικίας, όπου γεννήθηκε και μορφώθηκε ο Παύλος κατά τη μαρτυρία τού Στράβωνος «υπερβέβληται και Αθήνας και Αλεξάνδρειαν».
    Θα ήμουν πολύ θρασύς –και ανάξιος συνάμα– να επιχειρήσω να αποτιμήσω εγώ –ένας μη θεολόγος– το έργο και την προσφορά τού Παύλου, τής μεγαλύτερης ίσως μεταχριστιανικής προσωπικότητας που γνώρισε ο Χριστιανισμός και που οδήγησε σταθερά τα βήματα τής ορθόδοξης πατερικής θεολογίας. Δεν θα το αποτολμήσω. Επιτρέψτε μου μόνο να εκφράσω μερικές σκέψεις για μια διάσταση τού Παύλου που ίσως μπορώ κι εγώ –ως γλωσσολόγος– να εκτιμήσω: για τη γλώσσα των επιστολών τού Παύλου.
    Τα κείμενα τού Παύλου συνιστούν ένα γλωσσικό συνεχές (continuum) στο οποίο αξιοποιείται μια σειρά εκφραστικών μέσων : από το λογικό επιχείρημα ώς την προσωπική μαρτυρία και τη βιωματική προσέγγιση. Με το λογικό επιχείρημα αποσκοπεί στην πειθώ για την αλήθεια τής διδασκαλίας τού Χριστού και στο να δείξει το βαθύτερο νόημα τής θείας οικονομίας που επιτελείται με την παρουσία τού Υιού τού Θεού επί τής γης ως σωτήρος τού γένους των ανθρώπων. Μεταφέρει το μήνυμα τής βασιλείας τού Θεού και τής πίστης στον τριαδικό Θεό. Με τη «βιωματική έκρηξη» («ζω δε ουκέτι εγώ• ζη δ’ εν εμοί ο Χριστός»), εκφράζοντας την αγωνία και τον αγώνα της αναζήτησης του Θεού, της «θέωσης», ο Παύλος συνεπαίρνει τον αναγνώστη όχι πια σε λογικό αλλά σε βιωματικό-συγκινησιακό επίπεδο. Η αναφορά στην αγάπη, στην απόλυτη αγάπη (το κατ’ εξοχήν μήνυμα τού Χριστού) σε συνδυασμό με την πίστη και την ελπίδα, αλλά με την αγάπη –στον γνωστό «Ύμνο τής αγάπης»– να υπερέχει («νυνί δε μένει πίστις, ελπίς, αγάπη τα τρία ταύτα• μείζων δε τούτων η αγάπη») και το μήνυμα ότι είναι ένας ο Χριστός και μία η σωτηρία για κάθε άνθρωπο τής γης πέρα από διακρίσεις εθνικότητας, κοινωνικής θέσης ή φύλου («ουκ ένι Ιουδαίος, ουδέ Έλλην• ουκ ένι δούλος, ουδέ ελεύθερος• ουκ ένι άρσεν ή θήλυ• πάντες γαρ υμείς είς εστε εν Χριστώ»), η περίφημη οικουμενικότητα τής παύλειας χριστιανικής διδασκαλίας, όλα έχουν την έκφραση και την απήχησή τους στη γλώσσα τού Παύλου. Γλώσσα δυναμική, πειστική, ελκυστική, επαναστατική, κριτική, λογική αλλά και συναισθηματική, με δυο λόγια γλώσσα συναρπαστική. Στο κείμενο τού Παύλου, όπως συμβαίνει με όλα τα μεγάλα κείμενα μεγάλων διανοητών, βιώνεις την εκφραστική δύναμη, την ένταση που μπορεί να σηκώσει η ελληνική γλώσσα όταν η έκφραση ακολουθεί τα πετάγματα τής σκέψης και τον εσωτερικό παλμό που την δονεί. Στο κείμενο των Επιστολών αξιοποιούνται όλες οι επιλογές που παρέχει η γλώσσα γενικά και η καλλιεργημένη ελληνική γλώσσα ειδικότερα, ώστε να χτίζεται δημιουργικά από «μάστορες» τού λόγου όπως ο Παύλος το οικοδόμημα ενός δυνατού και επιβλητικού γραπτού κειμένου. Αναφέρομαι στις επιλογές που παρέχουν το λεξιλόγιο, η γραμματική, η σύνταξη, η θέση των λέξεων, οι νεολογισμοί, οι συνειρμικές συνδέσεις, οι αντιθέσεις, τα μέρη τού λόγου, οι παραλληλισμοί (παρηχήσεις, λεξιλογικές επαναλήψεις και, κυρίως, όμοιες συμμετρικές συντακτικές και γραμματικές δομές), γιατί βέβαια ένα μεγάλο κείμενο είναι «μεγάλο» ανάλογα με το πόσο αξιοποιεί τις δυνατότητες που παρέχει η γλώσσα. Ειδικότερα, η γλώσσα τού Παύλου έχει τον δυναμισμό τής πειθούς και τη συγκίνηση τής αγωνίας για το πόσο θα καταφέρει να βοηθήσει τον αναγνώστη με τον λόγο του. Έχεις συχνά την αίσθηση –που αναδύεται μέσα από τη γραφή του– ότι τη γραφή του Παύλου την βασανίζει η αίσθηση της προσωπικής ευθύνης και ο φόβος μήπως δεν μπορέσει να «αναπαύσει» τον αναγνώστη. Κάτι ακόμη. Ενώ η γλώσσα των Ευαγγελίων είναι συγκριτικά απλή, περιγραφική τής διδασκαλίας των λόγων, των θαυμάτων και τού όλου έργου τού Χριστού συμπεριλαμβανομένων τής θυσίας και τού πάθους Του (με εξαίρεση το Ευαγγέλιο τού Ιωάννη που επιμένει στα πνευματικά θέματα τής διδασκαλίας τού Χριστού), η γλώσσα τού Παύλου έχει τελείως διαφορετικό ύφος: Φέρει το βάρος τής προσωπικής μαρτυρίας, αναλύει την ουσία και το μήνυμα τής διδασκαλίας τού Χριστού, κρίνει, σχολιάζει, εμπνέει, διδάσκει, ψέγει, ανοίγει την καρδιά του, παραπονείται, κατανοεί, συγχωρεί, συμβουλεύει, πάσχει και συμπάσχει, πονάει και συμπονεί, αγαπάει. Ως ύφος και ως πρόθεση οι Επιστολές τού Παύλου επιτελούν διαφορετικό ρόλο, αυτόν τής ιεραποστολής και τής προσωπικής μαρτυρίας, και φυσικά υπαγορεύουν διαφορετική χρήση τής γλώσσας.
    Το βέβαιο είναι ότι, όπως συμβαίνει με τα μεγάλα πνεύματα, η γλώσσα τού Παύλου ακολούθησε το σπάνιο πνεύμα του, πέταξε εξίσου ψηλά με τη σκέψη του, την αποκάλυψε, μάς τη φανέρωσε. Έτσι μάς συγκινεί, μάς πείθει, μάς συνεπαίρνει. Θα μπορούσε, αλήθεια, να σκεφθεί κανείς μεγαλύτερη αξιοποίηση τού προνομίου τής ελληνικής γλώσσας από το να γίνει το όχημα μετάδοσης τής σκέψης τού Παύλου και μαζί το όχημα διάδοσης τής χριστιανικής διδασκαλίας με την οικουμενική διάσταση που πήρε ;

    Προσπάθησα να δώσω μερικές πτυχές τού θέματος τής γλώσσας στην ευρύτερη λειτουργία τής ιεραποστολής. Ελπίζω να μπόρεσα να δείξω έστω και αμυδρά τη στενότερη ιστορική σχέση που συνδέει την ελληνική γλώσσα και την ελληνική γραφή με τη χριστιανική διδασκαλία και τη χριστιανική ιεραποστολή. Μη ξεχνάμε ποτέ ότι το όνομα του Χριστού που σηματοδοτεί την πίστη και τη θρησκεία μας και οι λέξεις-έννοιες που χρησιμοποιούνται καθολικά για να δηλώσουν την Εκκλησία είναι ελληνικές : Christ και christian και église ή church ή Kirche αλλά και apostle και bishop και clergy και clerical είναι διεθνείς ελληνικές λέξεις και έννοιες. ΄Όλα αυτά δεν σηματοδοτούν μια ιδιαίτερη σχέση που αξίζει να την νιώσουμε πρώτοι εμείς και να συνειδητοποιήσουμε τη σημασία τους ;

ΠΗΓΗ:http://www.babiniotis.gr/wmt/webpages/index.php?lid=1&pid=7&catid=M&apprec=13